Fantastyczne żniwa (nadejdą)

Dygresja pierwsza.

Raz tylko przy organizacji konwentu wtrąciłem się w program. Nigdy nie miałem takich cenzorskich pokus, a nawet gdybym miał, to celowo odsuwałem się od obszarów organizacji związanych z merytoryczną częścią projektu. Interwencja też nie dotyczyła samej prelekcji i nie była prewencyjna. Po prostu zła moderacja, konfrontacyjne nastawienie panelistów i wybrany do omówienia temat (grupa zamknięta na FB) spowodowały dwugodzinną pyskówkę i obrzucanie się błotem z żywym udziałem słuchaczy.

Dla porównania na niektórych konwentach pojawiał się ksiądz, który poprosił koordynatora programu o możliwość zorganizowania w niedzielę nabożeństwa. Niecodzienna prośba trafiła do OrgRoomu. Dyskusja była krótka: „O której? Jest wtedy wolna sala? To niech robi”. Po prostu kolejny punkt programu. Sale są wynajęte, a organizator ma tylko zapewnić uczestnikom warunki.

Dygresja druga.

Polska fantastyka pełna jest bohaterów o dziwacznych nazwiskach: są Pirx i Ijon Tichy u Lema; Rinah Devi i Adi „Sneer” Cherryson u Zajdla; Jorgen u Wnuka-Lipińskiego i Teodor Hornic u Baranieckiego. Powód takiego zabiegu jest pragmatyczny: łatwiej było przekonać cenzorów z Mysiej, że utwory ww. autorów nie były alegorią ówczesnej sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej Polski, a jakiegoś innego (zachodniego) państwa.

Zabieg był skuteczny również z innego powodu, który najlepiej zilustrować starożytnym dowcipem politycznym:

Na Placu Czerwonym mężczyzna krzyknął „a niech ich wszystkich szlag trafi”. Od razu podeszło dwóch mundurowych.

– Pójdziecie z nami.

– Ale ja o USA – usprawiedliwiał się zatrzymany.

– Dobra, dobra. Już my wiemy, kogo ma szlag trafić.

Otóż to. Głupio byłoby cenzorom przyznać, że Paradyzja czy Swobodna Rybicja Pinty to alegorie opresyjnej lub groteskowej rzeczywistości.

O drugim obiegu kultury.

Z niepokojem i rozbawieniem obserwuję zapowiedzi i wydarzenia związane z kulturą oficjalną czy urzędową (jak ją zwać?). Media już nie będą publiczne, ale narodowe. Powstanie urząd odpowiedzialny za polskiego „Szeregowca Ryana”, a kto podniesie rękę na Kościół (cokolwiek takie podnoszenie oznacza), podniesie ją na Polskę. Teatry mają wychowywać w patriotyzmie (narodowym, endeckim), Klata ma zniknąć, podobnie nowe lektury w programie nauczania. Zostaną krzyże, flagi, powstania, polegli, a to wszystko wzniośle, pompatycznie i na kolanach. Żadnych pytań, żadnych wątpliwości, żadnego kwestionowania i podważania. Jesteśmy superchrystusem narodów większym i bardziej kiczowatym niż ten w Świebodzinie.

I to mi się podoba! Serio! Najlepsze utwory powstawały w starciu twórców z aparatem państwowym. Taka szermierka wydawała świetne owoce, szczególnie w fantastyce, a przede wszystkim fantastyce społecznej, czyli mojej ulubionej. Swift i jego Laputa, Komiczne historie państw i cesarstw Księżyca i Słońca (i Kanady) de Bergeraca oraz późniejsi Orwell, Strugaccy, Bułyczow czy wymienieni wcześniej polscy autorzy. A ograniczyłem się przecież tylko do literatury i to fantastycznej. To samo dotyczy przecież pozostałych muz, i to bez wyjątku: Bruegelowie, Chopin, Dejmek itd.

Pierwsze objawy już widać. Gdzie? W kabarecie. Ten od czasu transformacji coraz bardziej dołował. Był coraz głupszy, slapstickowy, bezpieczny i bezrefleksyjny. A tymczasem coś drgnęło, na razie tylko w internetach, ale przecież znów jest to ten drugi obieg kultury. A im więcej w państwowych placówkach, mediach czy programach będzie nadętej pompy, im bardziej politycy, urzędnicy i pracownicy w kulturze będą bali się twórczości zadającej pytania, wątpiącej, kontestującej, tym lepiej ta twórczość będzie sobie radziła poza instytucjami. Bo brak miejsca na spektakl, brak dotacji wymaga inwencji. Pewność sprzeciwu instytucji państwowych zwiększa dopuszczalność prowokacji. W końcu nieobecność pewnych środków wyrazu w pierwszym obiegu zwiększa ich siłę w drugim. Słowa, symbole, dźwięki i obrazy nabierają nowych znaczeń, alegorie są wymyślniejsze, KoaLang się rozwija.

Czekam z niecierpliwością na nowych bardów. Pieniędzy z tego i tak nigdy nie było.