Astrologia, fizjonomistyka, kabała

1. Mickiewicz przyszedł na świat w dzień wigilijny 1798 roku. Wigilia, chwila magiczna – bydlęta mówią ludzkim głosem; wieczorem wypada łamać się opłatkiem nawet z nieprzyjacioły i wypatrywać na niebie Betlejemskiej Gwiazdy.

Również sam rok narodzin Adama wydawał się jego współczesnym w kabalistyczny sposób znaczący, nawet straszny. Dziewięć lat wcześniej, kiedy ostatnie dwie cyfry daty były zamienione miejscami, wybucha we Francji społeczna zawierucha. Zatrzęsie ona starym europejskim porządkiem i spęta dłonie Francuzów rewolucyjnym doktrynerstwem; insurekcja Kościuszki była dla nich za mało postępowa, więc jej nie poparli. Uruchomili natomiast gilotynę, skwapliwie pożerającą króla i rodzinę, a potem własne rewolucyjne dzieci (ściśle mówiąc: ojców). Polska i litewska szlachta nie mogły mieć do rewolucji sympatii. I z powodu rewolucyjnych praktyk, i dla jej frazesów. Przeszło to na mistrza Adama, który gdy dorośnie, napisze o liberte-egalite-fraternite w "Panu Tadeuszu":

(...) jacyś Francuzi wymowni

Zrobili wynalazek: iż ludzie są równi;

Choć o tym dawno w Pańskim pisano zakonie

I każdy ksiądz toż samo gada na ambonie.

Mickiewicz zdaje się zaprzeczać dacie swoich narodzin. Choć może raczej to data jego narodzin zaprzecza Rewolucji. Tak czy owak widzę w tym znak swoistej symetrii, asymetrii i ironii. Albo przekory. Ciekawe – czyjej?

2. Kościół katolicki uchodzi za przeciwnika astrologii. Astrologowie mówią o gwiezdnym przymusie, o skłonnościach, o temperamentach i charakterach zdeterminowanych momentem urodzin, Kościół natomiast kładzie nacisk na wolną wolę, więc nie na rękę mu pętanie człowieka więzami gwiezdnych wyroków. Ojcowie Kościoła – Orygenes, Augustyn, Tomasz – piszą o astrologii z rezerwą, są jej niechętni. Ale słów zdecydowanego potępienia nie znajdziemy u żadnego z nich.

I nic dziwnego. Jezus Chrystus był człowiekiem (Bogiem-Człowiekiem) i Mesjaszem zwiastowanym przez gwiazdę. Dzień jego przyjścia bezbłędnie rozpoznali trzech wschodni Mędrcy (królowie, astrologowie). Ich święto, 6 stycznia, Kościół obchodzi do dziś.

3. Sam jestem zwolennikiem astrologii. Oczywiście, nie tej z ilustrowanych dzienników, która kazała grać w totka, oszczędzać w PKO bądź kupować kosmetyki Polleny. Raczej tej od Kacpra, Melchiora i Baltazara, która trwa tysiąclecia i mówi na przykład, iż związek Lwa z Baranem lub Panny z Koziorożcem będzie udany, zaś Lew z Panną czy Koziorożec z Baranem nie powinni niczego zaczynać, by nie prowokować złośliwości losu.

Od dwudziestu lat trwa w Polscy dobry klimat także dla astrologii azjatyckiej. Zaczął bodaj "Student" w 1979 roku, publikując chiński horoskop, w którym znaki zodiaku przywiązane są do lat (w cyklu dwunastoletnim), a więc do różnych faz aktywności Słońca. W europejskim znaku mamy Wodnika, Ryby, Barana, Byka, Bliźniaki, Raka, Lwa, Pannę, Wagę, Skorpiona, Strzelca i Koziorożca. W azjatyckim: Smoka, Węża, Konia, Kozła, Małpę, Koguta, Psa, Świnię, Szczura, Bawoła, Tygrysa i Kota.

Obie astrologie wiążą ze sobą ziemię i Kosmos, człowieka i gwiazdy, Słońce i zwierzęta (w horoskopach południowoamerykańskich znajdziemy także szlachetne kamienie, drzewa i rośliny). Przy czym w miejsce bezdusznych tablic z danymi astrologicznymi wchodzą tu wyraziste obrazy-symbole. Czasem także obrazy tajemnicze – bo kimże jest Wodnik? I cóż to jest Smok? Te obrazy każą nam myśleć analogiami, dostrzegać w jednych ludziach giętkość i przebiegłość węża, w innych wdzięk kota, chutliwość kozła, złośliwość skorpiona, upór i siłę bawołu, dumę lwa, barwność i oryginalność smoka. Te obrazy-symbole łączą i godzą rzeczowość obserwacji z wyobraźnią i fantazją, wiążą filozofię natury z filozofią (antropologią) człowieka. Tym samym mówią o świecie jako jedności – rzeczy, stworzeń i symboli. Przecież tropienie podobieństw ludzi i zwierząt, wiązanie tego z kształtem i przemianami kosmosu jest szukaniem w tymże kosmosie śladów jednej Ręki i próbą odczytania we wszystkich jego zakątkach tego samego charakteru pisma Stwórcy.

Astrologie muszą wprawiać religie w stan zaniepokojenia. Same są bardzo poetycką i zarazem przyrodoznawczą (bo opartą na obserwacji i weryfikowalną statystycznie) odmianą kosmologii, filozofii i religii.

4. Była mowa o ironii i przekorze. O symetriach i asymetriach.

Przeglądam horoskopy stare i nowe. Wertuję często horoskop poetycki zestawiony w 1975 roku przez Annę Kamieńską. Są tam wiersze na każdy dzień roku, czasem bardzo trafne. Końcówka wiersza Tadeusza Borowskiego na dzień urodzin Edwarda Gierka: domy, drapacze chmur (...). lada podmuch rozkłębi i rozrzuci obrazy nierzeczywiste. Karola Wojtyły: Żaden skarb nie oprze się posiadaniu / nie ma snów / które by nie przeszły w rzeczywistość. (Marian Jachimowicz). Ottona Schimka: Gdy w krąg szaleją moce ciemności / Zdradzieckie serce, dusze obłudne / Śmieją się z gniewu, śpiewa ze złości./ Jakież to łatwe. Jakież to trudne. (Leopold Staff).

Symetrie i asymetrie... Dla średniowiecznego przyrodoznawstwa charakterystyczne było wyszukiwanie podobieństw, symetrii, sympatii i antagonizmów kształtów rzeczy, ciał, kontynentów. Taka magia, taka alchemia zaprzątała jeszcze umysł samego Newtona!

Zabawię się podobnie, łącząc to z astrologią... Dziwna sprawa, Bertrand Russell jest bliźniakiem astralnym naszego Karola Wojtyły (starszym dokładnie o 48 lat). Pierwszy – wysoki, chudy; drugi – raczej niski, lecz krzepki. Obaj wybitni, ale pierwszy to umysłowość zimna, logik, matematyk, ateista, rozwodnik. Drugi – osobowość gorąca, mistyczna, religijna. Dwa warianty losu, dwie opcje w ramach tej samej kombinacji znaków – chińskiej małpy i europejskiego byka. Ktoś tu się z nami drażni, ktoś chce nam coś powiedzieć. Ktoś chce nam tym casusem coś udowodnić. A może obalić?

5. Sięgnijmy na trochę inną, choć niezbyt od astrologii odległą półkę fizjonomistyki. Nie, nie będzie o Lambroso... Widziałem niedawno w telewizji film o Gombrowiczu i męczyło mnie przez pół programu – do kogóż on podobny, kogo mi przypomina? Oczywiście – Putramenta! A pamiętacie państwo dowcipy okresu stanu wojennego, jak to prymas Glemp i rzecznik Urban sczepili się uszami na Krakowskim Przedmieściu? Czy nie wygląda to na kosmiczny żart, na przekorę znaczącą?

Czyj żart? I czyją przekorę?

6. Jest zima 1983/1984. Jako autor i redaktor "Fantastyki" mam kilka spotkań autorskich w Jastrzębiu. W miejscowym empiku opowiadam dwudziestce dziewczyn (trzecia klasa pobliskiego ogólniaka) o twórczości Zajdla i Lema, o filmach Spielberga. Po spotkaniu podchodzi szczupły facecik (ja jestem grubo ciosany), uczy biologii, przyprowadził te dziewczyny. Nie musiał, ale specjalnie zastąpił kolegę, żeby się ze mną zobaczyć. – Pan napisał powieść "Twarzą ku ziemi", pański bohater jest Koziorożcem? Zgadza się (sprawa gra w książce pewną rolę). – Ja też jestem Koziorożcem – mówi on. Ja także. On wyjawia szczegółowo, z którego jest dnia. To jest dzień i rok również moich narodzin.

Patrzymy na siebie w osłupieniu jak odnalezieni po latach bracia-bliźniacy. Sporo wiemy o sobie. Oczywiście, on wie trochę więcej, czytał książkę. Chciałem kiedyś studiować biologię, mówię, myślałem i o tym, że zostanę nauczycielem. No a on, rzecz jasna, przymierzał się do dziennikarstwa. Ale jest pan zadowolony z roboty? Oczywiście. Ja tak samo. Potem porównujemy nasze historyczne doświadczenia (Marzec, Grudzień, Czerwiec, Sierpień), badamy układy rodzinne, nasz stosunek do cnoty i rozwiązłości; do filozofii, polityki i religii. Jest podobny.

Nie wymieniamy adresów. Obaj, co wiemy bez słowa, mamy kłopoty z podtrzymywaniem korespondencyjnych więzów. Ale oto przeżywamy przygodę, która w racjonalnym, scjentycznym świecie chłodnych matematycznych praw nie powinna się przydarzyć. Chyba że zgodzić się, iż rządzą naszą rzeczywistością również reguły magii, tajemnicy, poezji. Chyba że uznamy, iż świat jest czymś na kształt poematu, w którym powtarzają się rymy i rytmy; w którym zdarzają się nawroty, paralelizmy i pierścienie; w którym figury retoryczne, alegorie, podobieństwa, symbole są równie ważne jak rzeczy i wydarzenia konkretne. Wtedy – co innego!

Maciej Parowski