Kordiał

Motto:

 

Przez lat sto Zakon ran swych nie wygoi.

Tra­fi­łem w serce stu­gło­wej po­czwa­ry,

Stra­wio­ne skar­by, źró­dła ich po­tę­gi,

Zgo­rza­ły mia­sta, morze krwi wy­cie­kło,

Jam to uczy­nił, do­peł­nił przy­się­gi,

Strasz­niej­szej ze­msty nie wy­my­śli pie­kło.

(Adam Mic­kie­wicz, „Kon­rad Wal­len­rod”, frag­ment)

 

Część 1 – Nie­znisz­czal­ni

 

Dzień w Bez­le­dach roz­po­czy­nał się le­ni­wie. Zima tego roku trwa­ła wy­jąt­ko­wo długo, wy­czer­pa­ła pra­wie do cna za­pa­sy miesz­kań­ców gro­dzi­ska, zatem na­le­ża­ło czym prę­dzej po­sta­rać się o nowe do­sta­wy dzi­czy­zny. Wódz ple­mie­nia na­tan­gij­skie­go, Her­kus Monte, wy­zna­czył do tej za­szczyt­nej misji swego naj­star­sze­go syna Di­wa­na.

Młody Monte nosił imię przy­ja­cie­la ojca, wy­bit­ne­go przy­wód­cy Bar­tów, który oddał za Her­ku­sa życie pod­czas roz­pra­wy z od­dzia­ła­mi krzy­żac­ki­mi, wy­sta­wia­jąc się na strzał z kuszy. Od tam­tej pory cały ob­szar Prus znaj­do­wał się w rę­kach Za­ko­nu, je­dy­nie Bez­le­dy sta­wia­ły nadal sku­tecz­ny opór groź­nym ry­ce­rzom z pió­ro­pu­sza­mi na heł­mach.

– Ojcze, zwierz naj­pew­niej skry­wa się w głębi boru. Trze­ba nam iść za rzekę – roz­ta­czał my­śliw­skie plany Diwan.

– A jakże. Pój­dzie­cie wzdłuż wałów obron­nych, a potem ku daw­nej gra­ni­cy z Ja­ćwin­ga­mi. Tam gę­stwi­na naj­ciem­niej­sza, zatem naj­pew­niej i dziki upo­lu­je­cie, i niedź­wie­dzie, i je­le­nie, a, jeśli ła­ska­wy Per­ku­nir po­zwo­li, może nawet żubr bądź tur się trafi. Dla nie­po­zna­ki za­bierz­cie oszczep, włócz­nię i strza­ły z łu­kiem.

Jak ura­dzo­no, tak też zro­bio­no.

Przy po­że­gna­niu wódz za­po­bie­gli­wie rzekł do syna oraz jego dru­ży­ny:

– Przed wy­pra­wą nie za­po­mnij­cie oddać czci bogom w Świę­tym Gaju, pro­sząc o łaskę i ob­fi­te dary. I zajdź­cie do Bursz­ty­no­wej Ja­ski­ni. Moc na­pit­ku zie­lar­ki Tek­do­ry niech bę­dzie z wami!

– Tak, wodzu.

– Krzy­ża­cy węszą wokół grodu, chęt­ni, by go zdo­być i spa­lić do zglisz­czy, a nas w pień wy­ciąć. Je­dy­nie bursz­ty­no­wy kor­diał chro­ni przed ich siłą.

– Chwa­ła zie­lar­ce Tek­do­rze, ka­płan­ce boga Per­ku­ni­ra! – wrza­snę­li zgod­nie wo­jo­wie i wy­ru­szy­li.

Istot­nie, zaraz po opusz­cze­niu gro­dzi­ska i za­mknię­ciu bramy oraz mostu zwo­dzo­ne­go, spo­strze­gli ukry­tych w za­ro­ślach zwia­dow­ców wiel­kie­go mi­strza.

– Sie­dzą, psie­kr­wie, ni­czym kun­dle, wę­sząc i śle­dząc – mruk­nął do to­wa­rzy­szy Diwan, spo­glą­da­jąc spode łba ku krzakom.

– Nic nam uczy­nić nie mogą, wodzu – uspo­ko­ił go Gampa. – Mamy w sobie moc trun­ku, który nas chro­ni i ocala od wszel­kie­go zła.

– Masz słusz­ność. Nie ma po­trze­by zaj­mo­wać głowy ich pod­cho­da­mi. Trze­ba nam co ry­chlej do boru!

Wy­pra­wa my­śli­wych skie­ro­wa­ła się na wschód.

 

Za nimi, krok w krok, szli ni­czym cie­nie zwia­dow­cy krzy­żac­cy. Część śle­dzą­cych odłą­czy­ła się i udała do Chełm­na celem do­nie­sie­nia wiel­kie­mu mi­strzo­wi o moż­li­wej kon­fron­ta­cji zbroj­nej z Na­tan­ga­mi.

– Nie ma wąt­pli­wo­ści, idą do boru – za­ga­ił szep­tem ry­cerz Zyg­fryd, skra­da­jąc się z kom­pa­na­mi za grupą Pru­sów.

– Wi­dzie­li­ście ich uzbro­je­nie, bra­cia?

– Jeden łuk, włócz­nia i oszczep.

– I to ma wy­star­czyć na gru­be­go zwie­rza dla ca­łe­go grodu?

– Nie­mo­żeb­ne! Prze­cież z taką bro­nią nie zła­pa­li­by nawet paru pło­chli­wych za­ję­cy!

– Po­wia­dam wam, nic, tylko pie­kłu dusze od­da­li! Wspo­mni­cie jesz­cze moje słowa!

– A sam herszt?

– Kto? – nie zro­zu­miał po­cząt­ko­wo Hel­mut.

– No, ten Her­kus, tfu, niech go czart! – za­klął Lon­gin. – Cały i żyw rzą­dzi gro­dem.

– Masz słusz­ność, bra­cie! – po­parł go Ulryk. – Jak tu stoję przed wami, tak po­wia­dam, że byłem świad­kiem jego poj­ma­nia po dłu­gim po­ści­gu, po­wie­sze­nia i na do­da­tek, dla pew­no­ści, prze­bi­cia ciała mie­czem. I to mie­czem nie byle jakim, lecz sa­me­go wiel­kie­go mi­strza!

– Czyli za wa­ła­mi grodu za­sia­da dia­beł wcie­lo­ny w po­sta­ci ni mniej, ni wię­cej, tylko wodza bez­boż­nych Na­tan­gów, któ­re­go­śmy prze­cie ubili!

– Czary, bra­cia naj­mi­lej­si, czary pie­kiel­ne kie­ru­ją ich dzia­ła­nia­mi, po­wia­dam wam!

– Bred­nie! Nie ma wyż­szej mocy ponad Boską!

– Praw­da, lecz i dia­bel­ska ist­nie­je prze­cie…

– Bóg ją po­ko­na!

– A jed­nak to oni zwy­cię­ży­li nas w tak wielu bi­twach, sie­jąc po­strach i spu­sto­sze­nie, a nie­zli­czo­ne wik­to­rie pru­skie roz­nio­sły się sławą po świe­cie całym, okry­wa­jąc nasz Zakon hańbą.

– Dla­te­go teraz tym wspa­nial­sze zwy­cię­stwo Bóg nam zgo­tu­je, je­stem tego pe­wien! Siły pie­kiel­ne nie mają żad­nej szan­sy w owej nie­unik­nio­nej po­tycz­ce! – skwi­to­wał wresz­cie Zyg­fryd, śle­dząc bacz­nie wę­drów­kę pogan.

 

Tym­cza­sem w Bez­le­dach naj­młod­szy, za­le­d­wie ośmio­let­ni syn wodza, Her­ku­dor, pro­sił ro­dzi­cie­la, by ko­lej­ny już raz opo­wie­dział mu o cu­dow­nym ura­to­wa­niu.

– Tedy, po wy­mor­do­wa­niu przez Zakon star­szy­zny pru­skiej, pod­stę­pem zwa­bio­nej do rze­ko­mych ne­go­cja­cji, a także po upad­ku na­ro­do­we­go po­wsta­nia, ści­ga­ny przez Krzy­ża­ków, z nie­wiel­kim od­dzia­łem naj­wier­niej­szych wojów, chro­ni­łem się po la­sach, cią­gle ata­ku­jąc znie­nac­ka prze­klę­tych ry­ce­rzy z czar­ny­mi krzy­ża­mi. Oni jed­nak­że za­wzię­li się, aby nas osta­tecz­nie znisz­czyć i po­ło­żyć kres pru­skie­mu pa­no­wa­niu. Tym spo­so­bem wpa­dłem w za­sadz­kę. Moi lu­dzie, po­bi­ci i cięż­ko ranni, uszli do sto­li­cy, Bez­led, by spro­wa­dzić pomoc. Ry­ce­rze Za­ko­nu do­pa­dli mnie, po­wie­si­li na dębie i dla pew­no­ści prze­bi­li jesz­cze mie­czem, po czym wiel­ce ukon­ten­to­wa­ni zo­sta­wi­li na po­żar­cie tru­chła dzi­kie­mu ptac­twu. Naj­wi­docz­niej jed­nak Świę­ty Per­ku­nir, któ­re­go zna­kiem jest dąb, czu­wał i do­po­mógł, bo tliła się jesz­cze we mnie iskier­ka życia.

Str­wo­żo­ny ma­luch słu­chał z prze­ję­ciem.

– Umie­ra­ją­ce­go w le­śnej głu­szy, od­na­la­zła mnie wów­czas twoja matka, zie­lar­ka Tek­do­ra…

– I dla­te­go mam imię, zło­żo­ne z dwóch wa­szych! – prze­rwał re­zo­lut­nie Her­ku­dor, co oj­ciec po­twier­dził ski­nie­niem i opo­wia­dał dalej:

– Po­da­ła kilka kro­pli bursz­ty­no­we­go kor­dia­łu boga Per­ku­ni­ra, któ­re­go moc na­tych­miast uzdro­wi­ła mnie i przy­wró­ci­ła do ży­wych.

– Czemu mama ukry­wa­ła się w bo­rach?

– Ona także ucho­dzi­ła przed ze­mstą krzy­żac­ką, gdyż od lat bez­sku­tecz­nie sta­ra­ła się po­go­dzić nasze zwa­śnio­ne ple­mio­na do­wo­dząc, że wspól­nie po­tra­fi­li­by­śmy po­ko­nać Zakon. Udało jej się do­pro­wa­dzić do krót­ko­trwa­łe­go po­łą­cze­nia na­szych wojsk pod­czas kilku wy­gra­nych bitew, na tym jed­nak ko­niec.

– I Zakon zajął pru­skie zie­mie… – do­koń­czył ze smut­kiem chło­piec.

– Nie wszyst­kie, drogi synu. Za­miesz­ka­łych przez nas Bez­led nie zaj­mie nigdy!

– Ro­do­wej ziemi…

– Tak, ziemi na­le­żą­cej do rodu Mon­te­wi­dów, co zna­czy „mo­car­nych i sil­nych”. To my od nie­pa­mięt­nych cza­sów rzą­dzi­li­śmy Na­tan­gią, kra­iną o spły­wa­ją­cych wo­dach. Je­steś jed­nym z jej dzie­dzi­ców.

– A dla­cze­go mama sama nie po­tra­fi­ła sta­wić czoła Za­ko­no­wi?

– Cóż, moc kor­dia­łu na­le­ży stale wzmac­niać, a do tego po­trzeb­ne są świę­te ry­tu­ały i na­le­ży­te ce­le­bro­wa­nie. Ucho­dząc po la­sach przed po­ści­giem, nie miała ta­kich moż­li­wo­ści. Bóg musi w Świę­tym Gaju na­zna­czyć swym pio­ru­nem tru­nek, aby na­brał wten­czas na­le­ży­tych wła­ści­wo­ści. Teraz mamy w gro­dzie takie miej­sce.

– I dzię­ki na­po­jo­wi nikt nas zra­nić nie może! Nie mu­si­my już wal­czyć i nosić broni.

– To praw­da, synu. Je­dy­nie, dla nie­po­zna­ki, by zmy­lić prze­ciw­ni­ka.

– A nie­wi­dzial­ność? Skąd się bie­rze? To także magia boska?

– A jakże! Pod­czas każ­de­go nowiu księ­ży­ca twoja mama, ka­płan­ka boga Per­ku­ni­ra, wy­do­by­wa z dna na­czy­nia, w któ­rym spo­rzą­dza świę­ty kor­diał, na­zna­czo­ne bo­skim gro­mem kru­szy­ny bursz­ty­nu. Na­stęp­nie umiesz­cza je w spe­cjal­nie przy­go­to­wa­nych, skó­rza­nych wo­recz­kach, za­wie­sza­nych na na­szych szy­jach. Jeśli do­tknie­my ich dłoń­mi bądź wy­po­wie­my imię boga pio­ru­nów, czy­nią nas one nie­wi­dzial­ny­mi. Sam masz po­dob­ny. – Wska­zał mu za­wie­szo­ny amu­let.

– I to ochro­ni za­wsze nasz lud!

– Tak, synu. Pru­so­wie będą żyć wiecz­nie.

 

 

Tym­cza­sem wy­pra­wa pod wodzą Di­wa­na znik­nę­ła w głę­bo­kiej kniei. Nie­miec­cy za­kon­ni­cy ostroż­nie szli w ślad za nią.

Nagle po­sły­sze­li w od­da­li sze­lest. A potem strasz­li­wy ryk, nio­są­cy się echem po oko­li­cy. Za­uwa­ży­li kon­tu­ry po­tęż­ne­go tura, który hardo opie­rał się dru­ży­nie my­śli­wych. Jeden z nich do­sko­czył szyb­ko do zwie­rza, rzu­cił się na jego wiel­kie kar­czy­sko, usiadł okra­kiem, ni­czym na koniu, po czym pię­ścią wal­nął go mię­dzy oczy, a tur z miej­sca runął na zie­mię mar­twy.

– Wszy­scy Świę­ci Pań­scy, toż to czary pie­kiel­ne! – wrza­snę­li prze­ra­że­ni Krzy­ża­cy i wy­bie­gli z za­ro­śli, ucho­dząc czym prę­dzej w pa­ni­ce.

– He, he, he! Wie­dzia­łem, że tu się psu­bra­ty kryją! – za­re­cho­tał Gi­szred, scho­dząc z oba­lo­ne­go tura.

W tym samym cza­sie inni Pru­so­wie rzu­ca­li oszcze­pem oraz włócz­nią, spraw­nie na­bi­ja­jąc na nie ol­brzy­mie­go niedź­wie­dzia oraz dwie sarny. Wi­dząc to bie­gną­cy Krzy­ża­cy przy­spie­szy­li i po­czę­li drzeć się jesz­cze gło­śniej:

– Czary, czary dia­bel­skie!

– Bra­cia, stój­cie, tak nie można, wszak nie godzi się ucie­kać przed psami po­gań­ski­mi! Je­ste­śmy Za­ko­nem Naj­święt­szej Marii Panny! Mamy glejt Ojca Świę­te­go! Bra­cia! – Zyg­fryd nada­rem­nie pró­bo­wał za­trzy­mać ucie­ka­ją­cych z głębi lasu kom­pa­nów. W końcu sam do nich do­łą­czył.

 

W dro­dze po­wrot­nej na­po­tka­li zbroj­ne woj­ska krzy­żac­kie, wy­sła­ne prze­ciw po­lu­ją­cym Pru­som przez wiel­kie­go mi­strza.

– Wes­przyj­my ich i za­wróć­my, bę­dzie nas wię­cej, zatem ła­twiej po­ko­na­my tam­tych! – za­pro­po­no­wał Zyg­fryd, na co inni przy­sta­li nader nie­chęt­nie, gdyż radzi byli, aby już czym prę­dzej zna­leźć się za bez­piecz­ny­mi mu­ra­mi ro­dzi­me­go cheł­miń­skie­go zamku.

Wę­dro­wa­li zatem raz jesz­cze ku borom, w któ­rych grupa z pru­skich Bez­led urzą­dza­ła łowy.

– Cze­mu­ście pierz­cha­li z lasu? – do­py­ty­wał za­stęp­ca kom­tu­ra, ja­dą­cy na czele od­dzia­łu zbroj­ne­go.

– Nie ucie­ka­li­śmy, szla­chet­ny Ro­dri­gu, a je­dy­nie za­mie­rza­li­śmy po­łą­czyć z wami nasze siły – skła­mał Ulryk.

– Do­praw­dy? – Do­wód­ca krzy­żac­ki uśmiech­nął się szy­der­czo.

– Nie my­ślisz chyba, żeśmy się prze­lę­kli bandy pogan…

– No wła­śnie! Całe Prusy są nasze! – po­parł druha Zyg­fryd.

– Prócz tego jed­ne­go, je­dy­ne­go gro­dzi­ska – stwier­dził Ro­drig, mru­żąc ze zło­ścią oczy. – Lecz dzi­siaj się to zmie­ni! Nikt nie bę­dzie drwił z po­tę­gi Za­ko­nu!

Spo­strze­gli, że most zwo­dzo­ny na Bez­le­dach zo­stał nie­spo­dzie­wa­nie opusz­czo­ny i skie­ro­wa­ła się ku niemu grupa kil­ku­na­stu jeźdź­ców na za­ska­ku­ją­co szyb­kich, nie­wiel­kich ko­niach. Ja­dą­cy ku borom Krzy­ża­cy ob­ser­wo­wa­li ich z od­da­li.

– W jaki spo­sób ci wo­jow­ni­cy prze­je­cha­li obok na­szych stra­ży, roz­sta­wio­nych do­oko­ła po­gań­skie­go grodu? – Zdu­mio­ny Ro­drig wstrzy­mał konia i spo­glą­dał na zni­ka­ją­cych w Bez­le­dach przy­by­szów oraz uno­szo­ny most. – I kim oni są?!

– Te konie… Wy­da­ją się mi się być dziw­nie zna­jo­me. Już gdzieś wdzia­łem owe szyb­kie i zwin­ne zwie­rzę­ta oraz tak odzia­nych jeźdź­ców, któ­rych uno­si­ły. – Twarz Hel­mu­ta nagle nie­po­ko­ją­co zbla­dła.

– Coś się stało, bra­cie? – Zyg­fryd spo­glą­dał na niego z prze­stra­chem.

– Panno Prze­naj­święt­sza! – krzyk­nął i prze­że­gnał się wstrzą­śnię­ty Hel­mut. – Toż to byli Ta­ta­rzy!

– Ma słusz­ność – po­parł go inny ry­cerz krzy­żac­ki, drżąc na całym ciele na samo wspo­mnie­nie. – Po­bi­li nas przed laty pod Le­gni­cą. Księ­ciu pol­skie­mu Hen­ry­ko­wi, do­wo­dzą­ce­mu naszą chrze­ści­jań­ską armią, ob­cię­li wten­czas głowę i na włócz­nię we­tknę­li! To dia­bły wcie­lo­ne! Chry­ste, ratuj nas!

– Ta­ta­rzy na pół­no­cy? Zimą? Tak da­le­ko od swych sie­dzib? Cze­goż tu szu­ka­ją? – za­sta­na­wiał się Ro­drig.

– I czego chcą od wodza pru­skich Na­tan­gów? – do­po­wie­dział jego za­stęp­ca, ry­cerz We­gner.

– Ko­niecz­nie mu­si­my to wy­ba­dać! – za­rzą­dził do­wód­ca wy­pra­wy.

– Nie je­dzie­my zatem, bra­cie, ku my­śli­wym w knie­je?

– Nie, zmia­na pla­nów, mamy tu waż­niej­sze za­da­nie! Teraz, wobec za­ist­nia­łych oko­licz­no­ści, nade wszyst­ko celem jest spraw­dze­nie, z ja­kie­goż to po­wo­du ta­tar­skie woj­ska wy­sy­ła­ją swe po­sel­stwa do Pru­sów.

Jadąc na­tknę­li się na po­bi­tych braci za­kon­nych, le­żą­cych po­ko­tem nie­opo­dal swo­ich le­śnych kry­jó­wek.

– Teraz wiemy, czemu nie za­trzy­ma­no mon­gol­skie­go po­sel­stwa.

– Roz­bi­ci. Tylu na­szych zbroj­nych!

– Ale jak?

 

Na środ­ku maj­da­nu, roz­le­głe­go placu w Bez­le­dach, trwa­ły w tym cza­sie roz­mo­wy so­jusz­ni­cze mię­dzy przy­by­ły­mi Ta­ta­ra­mi a Pru­sa­mi na czele z ich wo­dzem, Her­ku­sem Monte.

– Panie, twoi wo­jo­wie, to­wa­rzy­szą­cy nam od gra­ni­cy, je­dy­nie sto­jąc bez­czyn­nie, od­par­li atak i na do­da­tek po­wa­li­li roz­wście­czo­ne odzia­ły krzy­żac­kie, sta­cjo­nu­ją­ce po oko­licz­nych za­gaj­ni­kach. Dzię­ki temu unik­nę­li­śmy zbroj­ne­go star­cia i roz­le­wu krwi, do­cie­ra­jąc szczę­śli­wie do twego obozu – mówił za­sko­czo­ny poseł Te­mu­zyn.

– Rad je­stem – od­parł Her­kus.

– Czy zdra­dzisz nam, jak to było moż­li­we?

– Cóż, opie­ka bogów na czele ze Świę­tym Per­ku­ni­rem wspo­ma­ga­ła nas, chro­niąc przed wro­ga­mi.

– Wiel­ce to chwa­leb­ne, wodzu, lecz, przy­znam, trud­no w takie wy­ja­śnie­nie uwie­rzyć. Wszak i inne ludy pru­skie wy­zna­wa­ły tę samą wiarę, czcząc tych sa­mych bogów, a teraz są pod jarz­mem krzy­żac­kim. Wasz gród, jako je­dy­ny na pół­no­cy, ostał się nie­pod­bi­ty i nie­pod­le­gły. Jak tego do­ko­na­li­ście?

– Mamy ta­jem­ną… – wy­rwał się Grzy­mi­sław, lecz Her­kus rzu­cił mu ostre spoj­rze­nie, czym sku­tecz­nie uci­szył nie­roz­trop­ne­go wo­je­wo­dę.

– A zatem jed­nak czary! Ja­kież to, wodzu? – pod­chwy­cił do­cie­kli­wy Te­mu­zyn.

– Zioła zbie­ra­my, w Świę­tym Gaju odu­rza­my się ich wo­nia­mi, za­wie­sza­my potem w do­mo­stwach usu­szo­ne, ot i cała ta­jem­ni­ca – rzekł wy­mi­ja­ją­co przy­wód­ca, wy­ko­nu­jąc ręką w po­wie­trzu nie­okre­ślo­ny, ko­li­sty ruch i śmie­jąc się ru­basz­nie.

– Zo­staw­my tę rzecz na potem. O waż­niej­szych spra­wach mówić nam trze­ba. Szy­ku­je­my wy­pra­wę zbroj­ną prze­ciw woj­skom chrze­ści­jań­skim.

– My od pół­no­cy, wy zaś od wscho­du, za­sko­czy­my po­łą­czo­ne siły pol­sko-krzy­żac­kie.

– Tak bę­dzie, wodzu.

– Jest pewna na­dzie­ja, że Po­la­cy nie poprą już Za­ko­nu. Plą­dru­je ich zie­mie, ata­ku­je księ­stwa, łamie bądź fał­szu­je za­war­te trak­ta­ty.

– Tym le­piej dla nas. Osła­bio­ne siły ła­twiej w proch ze­trzeć.

– W rze­czy samej.

– Do­szły nas słu­chy, że pla­no­wa­łeś za­wrzeć po­ro­zu­mie­nie z Po­la­ka­mi. Praw­da li to, Her­ku­sie, czy bujda? – Przy­wód­ca ta­tar­skich po­słań­ców zmru­żył oczy i spoj­rzał prze­ni­kli­wie na go­spo­da­rza. – Bo my so­jusz z tobą utrzy­mać chce­my i prze­ciw Polce go skie­ro­wać!

– Pol­ski teraz nie ma, szla­chet­ny cha­nie. Roz­bi­ta, skłó­co­na, za­wo­jo­wa­na. Brat prze­ciw bratu rękę pod­no­si, a nam je­dy­nie ko­rzy­stać z tej walki bra­to­bój­czej po­zo­sta­ło, bo cóż wię­cej? – umie­jęt­nie udzie­lił od­po­wie­dzi pru­ski wódz.

– Pia­sto­wie wal­czą ze sobą, lecz przy za­gro­że­niu po­tra­fią zbra­tać się i prze­ciw­sta­wić ze zdwo­jo­ną siłą. Mieć zatem trze­ba ba­cze­nie, kto obec­nie Kra­ko­wem włada, a kto na Kra­ków liczy i się doń przy­mie­rza.

– Roz­trop­nie pra­wisz, cha­nie. A co bę­dzie dalej, czas po­ka­że.

– Zna­ko­mi­cie wła­dasz na­szym ję­zy­kiem. Twoi wy­słan­ni­cy po­dob­nie – do­cie­kał za­wsze nie­uf­ny poseł Ta­ta­rów.

– I tu nie ma żad­nej ta­jem­ni­cy, szla­chet­ny cha­nie Te­mu­zy­nie. Przez wiele lat kształ­ci­łem się u Krzy­ża­ków jako ich za­kład­nik. Znam wiele ję­zy­ków. Teraz moją wie­dzę prze­ka­zu­ję innym.

Roz­mo­wę prze­rwał po­sła­niec, szep­czą­cy coś do ucha wodza Pru­sów.

– Do­stoj­ni pa­no­wie po­sło­wie po­zwo­lą, za­pra­sza­my na ucztę – rzekł z uśmie­chem Her­kus. – Wła­śnie świe­że mię­si­wo do­tar­ło, już się jego ob­ra­bia­niem zaj­mu­ją. Tym­cza­sem na po­lew­kę pro­si­my. I ryby pie­czo­ne. Dzi­czy­zna za ten czas chrup­ko­ści i in­ten­syw­no­ści nad ogniem bu­ko­wym na­bie­rze.

Wszy­scy zgod­nie za­sie­dli do sto­łów bie­siad­nych, a pru­skie ko­bie­ty uwi­ja­ły się czym prę­dzej, aby wszyst­kich na­le­ży­cie ob­słu­żyć. W na­mio­cie za­pach­nia­ło sma­ko­wi­ty­mi po­tra­wa­mi.

 

– Jedzą, psy po­gań­skie! – skwi­to­wał nie­za­do­wo­lo­ny ze swej doli i ża­ło­sne­go po­ło­że­nia ry­cerz krzy­żac­ki We­rges, spoglądając z oddali na dym, swobodnie unoszący się nad Bezledami. – Na­wieź­li turów, żu­brów, dzi­ków i saren na kil­ku­na­stu wo­zach! Będą mieć uży­wa­nia! A my tu o su­chych py­skach sie­dzieć mu­si­my i dybać, czy się który nie na­wi­nie!

– Nie zrzędź! – skar­cił go druh Fer­gres. – Ar­tre­sa z brać­mi wiel­ki mistrz wy­zna­czył do strze­że­nia prze­pra­wy przez most przy samej rzece. My tu przy­naj­mniej mamy sucho i bez­piecz­nie.

– Ta, jasne, póki nie przyj­dą ko­lej­ne zimne noce i śnieg znowu nie spad­nie. Prze­klę­ta kra­ina! Wiecz­ne tu zimna, pół­noc­ne bądź wschod­nie, wi­chry i śnież­ne za­mie­cie. Było nam sie­dzieć w Ziemi Świę­tej!

– Tu nas po­kie­ro­wa­ła Opatrz­ność, tu mamy misję do speł­nie­nia, aby wy­ple­nić i wy­rżnąć w pień po­gań­skie ścier­wa! Tu zatem cze­kać trze­ba.

– Lecz, co nam po cią­głym tkwie­niu w tych za­ro­ślach? Na­je­chać ich, zrów­nać z zie­mią cały gród, by ka­mień na ka­mie­niu nie po­zo­stał, ot co!

– Praw­dę mówi – po­parł go inny za­kon­nik.

– Lać pogan, ile wle­zie! – syk­nął ko­lej­ny.

– Ponoć nie­jed­no­krot­nie pró­bo­wa­no. I nic! – zga­sił ich zapał Ten­ges i spo­chmur­niał.

– A więc na­je­chać po­now­nie! I spa­lić, znisz­czyć, wy­ciąć w pień! – ry­cze­li dalej roz­ocho­ce­ni Krzy­ża­cy.

– Tu liczy się dy­plo­ma­cja, zatem spo­koj­nie, szla­chet­ni bra­cia! Le­ga­ci, przy­chyl­ni na­szej spra­wie, sta­ra­nia u sa­me­go Ojca Świę­te­go po­dej­mu­ją, aby co ry­chlej wszyst­kie te zie­mie na­szy­mi po­zo­sta­ły aż po wsze czasy – tłu­ma­czył Fer­gres.

– A pol­scy ksią­żę­ta wrza­wy ni­ja­kiej wsz­czy­nać nie będą? Prze­cież dali nam nie­gdyś swe zie­mie jako lenno, mie­li­śmy być im po­słusz­ni, a my…

– Toteż trze­ba wła­śnie tak umie­jęt­nie z Ojcem Świę­tym dys­pu­to­wać, co by nam był przy­chyl­niej­szy, nie zaś Po­la­kom. Pol­ska teraz roz­bi­ta i za­wo­jo­wa­na, nie sta­no­wi dla nas, ry­ce­rzy Naj­święt­szej Marii Panny, ni­ja­kie­go za­gro­że­nia. To i swo­bod­nie zie­mie pia­stow­skie pod­bi­jać mo­że­my. Nie nasza jed­nak w tym głowa, mą­drzej­si w Za­ko­nie już sta­ra­nia od­po­wied­nie pod­ję­li. My mamy wy­ba­dać, skąd u Pru­sów ta­ko­wa nad­ludz­ka siła się bie­rze. Że jeden tura kła­dzie pię­ścią bez ni­ja­kie­go na­rzę­dzia czy broni.

– Już ma­wia­li o tym dzi­wacz­nym zaj­ściu bra­cia Zyg­fryd i Hel­mut, co śle­dzi­li tych na po­lo­wa­niu, że to czary dia­bel­skie.

– Nawet zni­kać po­tra­fią. Ot, stoją przed tobą, jak i ja teraz, a rap­tem już ich nie ma! – po­parł go inny.

– Lecz mistrz w te po­gło­ski nie wie­rzy i dla­te­go nas tu teraz przy­słał na prze­szpie­gi. Mówi: Jeśli w isto­cie dia­beł ich opę­tał, chcę do­wo­dów! Ponoć w gro­dzie są po­sło­wie ta­tar­scy. Trze­ba wy­ba­dać, skąd i po co zja­wi­li się tak da­le­ko na pół­no­cy.

– Może zno­wuż pla­nu­ją na­jazd, jak przed laty, kiedy Hen­ry­ka ślą­skie­go pod Le­gni­cą ubili i nasze woj­ska chrze­ści­jań­skie w proch roz­nie­śli? – wtrą­cił ry­cerz Ge­rant.

– To moż­li­we, bra­cie – zgo­dzi­li się z nim po­zo­sta­li.

– A jak wy­ja­śnia­cie nad­ludz­ką siłę Pru­sów?

– Skoro to nie czary, w które po­wąt­pie­wa mistrz, to cóż in­ne­go?

– Ano, oba­czy­my, bra­cia, bo wła­śnie most opusz­cza­ją. Naj­pew­niej po­sel­stwo wy­jeż­dżać bę­dzie. Skie­ru­je­my tedy ku ja­dą­cym nasz odział.

 

 

Jak uzgod­ni­li, tak uczy­ni­li. Kiedy kil­ku­na­stu po­słów ta­tar­skich w to­wa­rzy­stwie strze­gą­cych ich kilku Pru­sów opu­ści­ło Bez­le­dy, Krzy­ża­cy wy­je­cha­li z za­ro­śli i za­stą­pi­li im drogę.

– Stać! W imię Trój­cy Prze­naj­święt­szej, za­trzy­maj­cie się! – krzyk­nął do­wód­ca.

Ja­dą­cy wstrzy­ma­li konie i spo­glą­da­li groź­nie.

– Ta droga oraz zie­mie, do niej przy­le­ga­ją­ce, na­le­żą do Za­ko­nu Naj­święt­szej Marii Panny, któ­re­go je­ste­śmy przed­sta­wi­cie­la­mi. Bez ze­zwo­le­nia wiel­kie­go mi­strza prze­jeż­dżać tędy nie wolno!

– Droga za­wsze była, jest i po­zo­sta­nie naszą, na­tan­gij­ską! My tu pa­nu­je­my od wie­ków! Ja­ke­śmy tędy przy­je­cha­li spod gra­ni­cy, tak i prze­je­dzie­my teraz! Ustąp­cie! – rzu­cił hardo jeden z pru­skich wojów.

Mon­go­ło­wie spoj­rze­li po sobie i się­gnę­li po łuki, lecz nie zdą­ży­li ich nawet dobyć, gdyż w tym mo­men­cie Krzy­ża­cy bły­ska­wicz­nie za­ata­ko­wa­li, do­by­wa­jąc mie­czy.

Wo­jo­wie pru­scy w jed­nej chwi­li pod­je­cha­li na ko­niach przed po­słów ta­tar­skich, two­rząc przy nich swego ro­dza­ju żywą tar­czę ochron­ną. Nim osło­nię­ci zo­rien­to­wa­li się, w czym rzecz, było już po ataku. Zdez­o­rien­to­wa­ni Krzy­ża­cy i Ta­ta­rzy spo­glą­da­li na mie­cze za­kon­ni­ków, które od­ska­ki­wa­ły, ude­rza­jąc w po­sta­cie wojów i od­bi­ja­jąc się od nich, jakby ciała Pru­sów były stwo­rzo­ne z nie­znisz­czal­nych gła­zów. Nikt nie ucier­piał, nikt nie do­znał też rany ani żad­ne­go uszczerb­ku na ciele. Co wię­cej, sto­ją­cy nie­ru­cho­mo Pru­so­wie byli nie­uzbro­je­ni. A jed­nak mie­cze w jakiś nie­wy­tłu­ma­czal­ny spo­sób od­bi­ły się od nich i upa­dły!

– Wszel­ki Duch! – wrza­snę­li ry­ce­rze za­kon­ni i rzu­ci­li się do pa­nicz­nej uciecz­ki.

– Fe­no­men wdy­cha­nych opa­rów z ziół? – za­py­tał Pru­sów z nie­do­wie­rza­niem Te­mu­zyn.

– Nie ina­czej, wiel­ki cha­nie. – Pru­so­wie skło­ni­li mu się i od­wieź­li bez­piecz­nie do wschod­niej gra­ni­cy.

 

Po po­wro­cie Her­kus wy­słu­chał spo­koj­nie opo­wie­ści swych wojów o ataku krzy­żac­kim.

– Póki mamy kor­diał bursz­ty­no­wy zie­lar­ki Tek­do­ry, nic nam nie grozi. On daje moc od­py­cha­nia od sie­bie każ­de­go ataku, chro­ni przed każ­dym nie­bez­pie­czeń­stwem.

To po­wie­dziaw­szy się­gnął po wy­sa­dza­ny bursz­ty­na­mi złoty kie­lich, wy­chy­la­jąc całą jego za­war­tość.

– Wodzu, co jed­nak, jeśli owego ma­gicz­ne­go trun­ku za­brak­nie? – do­py­ty­wał jeden z wojów, pijąc z pu­cha­ru po­kaź­ną por­cję.

– To nie­moż­li­we, nie fra­suj się, Cze­ko­ro – od­po­wie­dział spo­koj­nie Her­kus.

– A inni? A nasi wro­go­wie, pod­stęp­nie knu­ją­cy prze­ciw nam? Kor­dia­ły z bursz­ty­nu robią w wielu gro­dach. To naj­po­pu­lar­niej­szy tru­nek w tej czę­ści świa­ta. Krzy­ża­cy go nie do­sta­ną?

– Ten napój to coś wię­cej. Je­ste­śmy dzię­ki niemu nie­znisz­czal­ni i nie­śmier­tel­ni. Żadne zło tego świa­ta się nas nie ima. Tek­do­ra jest ka­płan­ką Per­ku­ni­ra, naj­wyż­sze­go z bogów. Jej kor­diał jest do­pra­wio­ny ogniem ze świę­tej bły­ska­wi­cy, którą dzier­ży w ręku Naj­wyż­szy.

– Czemu in­nych Pru­sów nie oca­lił? Krzy­ża­cy siłą za­pa­no­wa­li na oko­licz­nych te­re­nach, wpro­wa­dza­jąc nową re­li­gię mie­czem, nie sło­wem, wojną, a nie po­ko­jem.

– Inne ludy nie chcia­ły dać wiary, że Zakon może je po­ko­nać. Tłu­ma­czy­łem, do czego jest on zdol­ny, bo wy­cho­wy­wa­łem się tam, od­da­ny w nie­wo­lę jako dzie­cię. Ja znam praw­dzi­we ob­li­cze Krzy­ża­ków. I Tek­do­ra też je zna. Lecz nasi po­bra­tym­cy nie chcie­li zjed­no­czyć się i wal­czyć razem dla wspól­nej spra­wy. Wo­dzo­wie pru­scy wy­gna­li ka­płan­kę precz! Do­pie­ro potem, wi­dząc rze­zie krzy­żac­kie, okru­cień­stwo i be­stial­stwo ry­ce­rzy w bia­łych płasz­czach z czar­ny­mi krzy­ża­mi, sprzy­mie­rzy­li się z na­szym ple­mie­niem, dzię­ki czemu od­nie­śli­śmy tyle sła­wet­nych zwy­cięstw. Lecz było za późno, Krzy­ża­cy za­gar­nę­li zbyt wiele ziem. Po­zo­sta­li­śmy je­dy­ni.

– Co bę­dzie dalej, wodzu?

– Cóż, Naj­wyż­szy Per­ku­nir na­ka­zał nam strzec tego grodu oraz wiary przod­ków. I to za­da­nie wy­peł­nia­my.

– A czy bursz­ty­nu istot­nie nie za­brak­nie?

– Póki morze nam go daje, ów naj­cen­niej­szy ze wszyst­kich klej­no­tów świa­ta, póty bę­dzie­my tu osto­ją, je­dy­nym punk­tem świe­tli­stym, do­wo­dem, że Zakon nie za­wsze wy­gry­wa i nie za­wsze ujarz­mia.

– A czas, co pędzi nie­ubła­ga­nie, za­bie­ra­jąc ze sobą wszyst­ko? On nas nie ze­trze z po­wierzch­ni ziemi, panie i wład­co?

– To moc świę­te­go bursz­ty­nu daje memu lu­do­wi siłę. Żaden czas i żadna zmia­na tego nie po­ko­na. Za­pew­niam, że prę­dzej Zakon upad­nie i przy­zna do sro­mot­nej klę­ski, niźli nasz gród podda jego wła­dzy, uko­rzy i ugnie kark przed cie­mię­ży­cie­lem!

 

Po wielu wie­kach umie­ra­ją­cy mistrz krzy­żac­ki Teo­do­ryk von Unger szep­tał na ucho swemu spo­wied­ni­ko­wi, za­kon­ni­ko­wi Tet­ma­ro­wi:

– Gdy obej­mo­wa­łem wła­dzę nad Za­ko­nem, mia­łem za­le­d­wie dwa­dzie­ścia lat. Teraz, sta­jąc nad gro­bem, liczę ich sobie osiem­dzie­siąt sześć. Jako mło­dzie­niec zło­ży­łem obiet­ni­cę Ojcu Świę­te­mu, że wy­trze­bię reszt­ki po­gań­stwa z pru­skich ziem, że wszyst­kie osady uzna­ją wła­dzę chrze­ści­jań­ską! Po­dob­nie przy­się­ga­li moi przod­ko­wie. I, choć każdy umie­rał po kil­ku­dzie­się­ciu la­tach kie­ro­wa­nia pań­stwem krzy­żac­kim, jed­nak żad­ne­mu z nas nie udało się do­trzy­mać da­ne­go słowa. Gro­dzi­sko Bez­le­dy stoi, jak stało, nie­zmien­nie, nie­po­ru­sze­nie, kpiąc w żywe oczy z na­szej wiary i po­słu­gi braci za­kon­nych. A jego wódz, Her­kus z ple­mie­nia Na­tan­gów, nadal spra­wu­je tam wła­dzę, jakby jego i jego wojów nie imały się czas, wszel­kie prze­mia­ny, spory dy­na­stycz­ne i prze­wro­ty po­li­tycz­ne, roz­gry­wa­ją­ce się do­oko­ła. On cią­gle, mimo za­mor­do­wa­nia go przed wie­ka­mi w lesie, żyje i cie­szy peł­nią sił oraz zdro­wia. Teraz już widzę to i wiem z całą pew­no­ścią, że za­prze­dał się siłom nie­czy­stym, oddał duszę dia­błu i dzię­ki jego po­mo­cy nie ulega na­sze­mu na­po­ro­wi, tkwiąc cią­gle w po­gań­stwie. Od­cho­dzę w po­czu­ciu klę­ski tym więk­szej, że nie udało mi się uczy­nić ab­so­lut­nie nic, aby tę sy­tu­ację zmie­nić.

Do Bez­led wieść do­tar­ła bar­dzo szyb­ko i to aku­rat pod­czas od­by­wa­ją­ce­go się wiecu:

– Wodzu, Her­ku­sie Monte, już ósmy wiel­ki mistrz krzy­żac­ki od­szedł z tego świa­ta, nie po­ko­naw­szy na­sze­go grodu!

– Na chwa­łę Naj­wyż­sze­go Per­ku­ni­ra! – za­krzyk­nął za­do­wo­lo­ny herszt, wzno­sząc wraz z in­ny­mi nie­śmier­tel­ny­mi wo­ja­mi in­kru­sto­wa­ne pu­cha­ry i wy­chy­la­jąc z nich za­cza­ro­wa­ny kor­diał swej uko­cha­nej żony, zie­lar­ki Tek­do­ry.

 

 

(Ilu­stra­cja: Her­kus Monte, rzeź­ba w Ni­dzi­cy, Wi­ki­pe­dia)

 

Część 2 – So­jusz­ni­cy i dru­ho­wie

 

Tek­do­ra po­de­szła do męża i opar­ła głowę na jego ra­mie­niu. Her­kus po­sęp­nym wzro­kiem spo­glą­dał przez nie­wiel­kie okno zamku na nocne niebo.

– Znowu ten sen? – za­py­ta­ła z tro­ską.

Przy­tak­nął i otarł łzy, przy­tu­la­jąc żonę.

– Przy­cho­dzi do mnie coraz czę­ściej. Do­bi­ja się do duszy i serca! Chce od­po­ku­to­wać.

– I tak wy­raź­nie wi­dzisz w sen­nych ma­rach jego twarz? – zdu­mia­ła się zie­lar­ka.

– Jak i cie­bie teraz. – Spoj­rzał w jej szare oczy. – Ta­kie­go, ja­kie­go go pa­mię­tam. Tylko w owych kosz­ma­rach, co noc mnie na­wie­dza­ją­cych, twarz daw­ne­go druha, Gor­te­ra, wy­krzy­wia gry­mas prze­ra­ża­ją­cy, ja­ko­by wszyst­kie tor­tu­ry pie­kiel­ne, któ­rym zo­stał pod­da­ny, wy­ra­zić za­mie­rzał. I krzy­czy mi cią­gle w oczy, abym się uli­to­wał. I błaga bez prze­rwy, po­wta­rza­jąc, że mam mu da­ro­wać to, że mnie wten­czas, w lesie, Krzy­ża­kom sprze­dał za jeden denar, wie­dząc z góry, że na zgubę tę zdra­dę czyni.

– Per­ku­ni­rze wie­ku­isty! – szep­nę­ła i spoj­rza­ła prze­ra­żo­na na męża.

– A kiedy usta otwie­ram – kon­ty­nu­ował Her­kus – coby już spo­kój uzy­skał na­resz­cie, a przez to i ja sam, znika mara prze­klę­ta, aby ko­lej­nej nocy po­ja­wić się znowu i nękać mą duszę! Na Wszech­moc­ne­go Per­ku­ni­ra, ileż jesz­cze?!

– Cóż, Gor­ter był przez lata twym naj­wier­niej­szym dru­hem. Pra­wie, jak brat ro­dzo­ny.

– Ko­cha­łem go i wie­rzy­łem, że on czuje tak samo. Po­wie­rza­łem wszyst­kie spra­wy, ra­dzi­łem się przy naj­więk­szych pro­ble­mach, za­wsze­śmy się wspie­ra­li i szli ramię w ramię!

– Mimo tego żądza zysku prze­wa­ży­ła. Krzy­ża­cy zna­leź­li jego czuły punkt.

– Są­dził, że nie­go­dziw­cy słowa do­trzy­ma­ją i pusz­czą go wolno, lecz oni wy­rżnę­li wszyst­kich z jego dru­ży­ny w pień!

– A potem za­ję­li się tobą.

– A potem za­ję­li się mną… – po­wtó­rzył i za­ci­snął z bólu po­wie­ki.

– Uko­cha­ny mój, cóż zatem czy­nić za­mie­rzasz? Bo już to wiem, i stąd nie pytam wię­cej, że ziół żad­nych ode mnie w tej ma­te­rii nie po­trze­bu­jesz.

– Nie, tym razem na­pa­ry nie po­mo­gą. Choć­by i ma­gicz­ne. Nie po­zbę­dę się dzię­ki nim owych kosz­ma­rów. Tu trze­ba dzia­łać!

 

Opo­wie­dział Tek­do­rze, jaki ma plan. Na­za­jutrz przy­pa­da­ła peł­nia księ­ży­ca. I nada­rza­ją­cą się spo­sob­ność za­mie­rzał wy­ko­rzy­stać. Na pół­noc od ich grodu, Bez­led, roz­cią­gły się sze­ro­kie po­ła­cie, zwane Ka­mie­ni­stym Polem, omi­ja­ne za­rów­no za dnia, jak i w nocy, z po­wo­du czy­ha­ją­cych tam nie­bez­pie­czeństw. Ni­ko­mu, prze­mie­rza­ją­ce­mu przy­pad­kiem owo pust­ko­wie, nie udało się stam­tąd wró­cić.

Wie­rzo­no, że pod­czas uka­za­nia peł­ne­go ob­li­cza księ­ży­ca, w po­god­ną noc, ka­mie­nie, le­żą­ce na owych po­ła­ciach, bły­ska­wicz­nie po­tęż­nie­ją i wy­ra­sta­ją do­oko­ła, się­ga­jąc nie­bios. Ze szcze­lin po­mię­dzy nimi wy­strze­li­wu­ją rwące rzeki, przy­no­sząc dusze po­tę­pio­ne. Kiedy niebo po­kry­wa­ją gęste chmu­ry i nad­cho­dzą ulew­ne desz­cze, dzie­je się na od­wrót – ka­mie­nie drżą, zdają się za­pa­dać i od­sła­nia­ją pod sobą pust­kę, a nad­miar wody spły­wa w głąb ziemi, nagle uka­za­ny oczom śmier­tel­ni­ków, ku pie­kłu, z któ­re­go wy­cho­dzą upio­ry, zaś woda zo­sta­je wchło­nię­ta przez ogień, po czym jej pozostałości cał­ko­wi­cie wy­parowują. Jeśli ktoś z tu­tej­szych miesz­kań­ców za­mie­rzał roz­mó­wić się z upio­ra­mi, nę­ka­ją­cy­mi go pod­czas sen­nych kosz­ma­rów, szedł ku polom w noc pełni.

Wódz je­dy­ne­go oca­la­łe­go pru­skie­go grodu za­mie­rzał zatem na­stęp­nej nocy udać się ku okry­tym po­sęp­ną sławą rów­ni­nom i spo­tkać przy­wo­ła­ne­go ducha zdraj­cy, który sprze­dał go przed laty za­kon­ni­kom z czar­ny­mi krzy­ża­mi na bia­łym płasz­czach, wy­da­jąc tym samym na mę­czeń­ską śmierć.

– Chcesz pójść sam? – Za­nie­po­ko­jo­na ka­płan­ka Per­ku­ni­ra rada by była to­wa­rzy­szyć w tej nie­bez­piecz­nej wy­pra­wie mę­żo­wi, lecz do­sko­na­le znała od­po­wiedź na swe py­ta­nie.

– Tak, Tek­do­ro, pójdę tylko ja. Je­stem z Mon­te­wi­dów.

 

Na­stęp­nej nocy Her­kus wy­ru­szył, wy­pi­ja­jąc przed­tem ma­gicz­ny kor­diał, spo­rzą­dzo­ny przez zie­lar­kę. Pil­nu­ją­ca cią­gle Bez­led straż krzy­żac­ka wy­sła­ła na­tych­miast gońca, by po­wia­do­mił wiel­kie­go mi­strza o opusz­cze­niu grodu przez znie­na­wi­dzo­ne­go wodza Pru­sów.

Tym­cza­sem po dłu­gim mar­szu Monte do­tarł do Ka­mie­ni­ste­go Pola. Wkro­czył w sam śro­dek roz­le­głe­go ob­sza­ru i spoj­rzał na ob­li­cze księ­ży­ca. Ka­mie­nie do­oko­ła, ni­czym za do­tknię­ciem bo­skie­go pio­ru­na, roz­ło­ży­ły się rów­no­mier­nie, po czym za­czę­ły ukła­dać jeden na dru­gim i ro­snąć ku górze. Z całej ol­brzy­miej po­ła­ci te­re­nu po rów­ni­nie tur­la­ły się do­dat­ko­we głazy i wska­ki­wa­ły na te już uło­żo­ne. Wresz­cie, zgod­nie z nazwą tu­tej­szej kra­iny Na­tan­gii, try­snę­ły z nich w dół licz­ne rzeki, pły­nąc ku hersz­to­wi ple­mie­nia i wsią­ka­jąc bły­ska­wicz­nie w zie­mię u jego stóp.

 

 

 

Pierw­sza po­stać, która przy­pły­nę­ła do wodza na fali rzecz­nej, by­naj­mniej nie przy­po­mi­na­ła w ni­czym jego zdra­dziec­kie­go przy­ja­cie­la, na­cho­dzą­ce­go Her­ku­sa w snach.

– Witaj, szla­chet­ny ry­ce­rzu – po­wie­dzia­ła słod­ko dłu­go­wło­sa pięk­ność.

– Al­bio­na? – Z po­cząt­ku nie roz­po­znał daw­nej mi­ło­ści.

– Mia­łeś po mnie wró­cić, uwol­nić z rąk Za­ko­nu, obie­cy­wa­łeś tak wiele… – Spoj­rza­ła z wy­rzu­tem i za­trze­po­ta­ła dłu­gim rzę­sa­mi. Plo­tła jasny war­kocz, spo­czy­wa­ją­cy na jej śnież­no­bia­łej sukni, i w milczeniu wpa­try­wa­ła się w niego.

– Daruj, uko­cha­na, lecz jako pa­cho­lę byłem za­śle­pio­ny żar­li­wym uczu­ciem do cie­bie. Wów­czas mocno wie­rzy­łem, że zdo­łam uczy­nić wszyst­ko. Wró­ci­łem po cie­bie, lecz po­wie­dzia­no mi, że umar­łaś w lo­chach. Wy­bacz mi, bo nie zdą­ży­łem… – Głos uwiązł mu w gar­dle, nie wie­dział, jak się tłu­ma­czyć.

Spu­ścił głowę i otarł łzy.

– To ty nam wy­bacz, synu, żeśmy cię im od­da­li. – Usły­szał nagle. Uniósł głowę i za­miast dziew­czy­ny uj­rzał teraz na fali dusze ro­dzi­ców.

– Matko, ojcze, tak bar­dzo tę­sk­ni­łem… – Płacz prze­rwał słowa.

Her­kus nigdy nie czuł żalu do ro­dzi­cie­li. Wie­dział, że Krzy­ża­cy siłą za­bie­ra­li mło­dzież z każ­de­go pru­skie­go ple­mie­nia. Po­sta­cie matki i ojca, tak dro­gie sercu, mocno go teraz roz­czu­li­ły.

 

Nagle w tym samym miej­scu, w któ­rym oboje stali, po­ja­wił się duch Gor­te­ra. Łypał na Her­ku­sa spode łba i dy­szał cięż­ko.

– Gorze mi! – wy­darł się nagle na całe gar­dło. – W pie­kle się smażę tylko dla­te­go, żem cie­bie sprze­dał! Od­puść mi!

Her­kus prze­łknął ślinę i, mimo sil­ne­go po­sta­no­wie­nia, z jakim tu przy­szedł, po­wie­dział do niego twar­dym tonem, wy­rzu­ca­jąc całą bo­leść, którą tyle lat za­cho­wy­wał w sercu:

– Byłem ci, ni­czym brat! Od uro­dze­nia! Ko­cha­łem i wspo­ma­ga­łem! Za­wsze gotów życie oddać! A tyś mnie wydał tym psu­bra­tom, jak ścier­wo! Zdraj­co prze­klę­ty!

Ka­mie­nie po­ru­szy­ły się do­oko­ła i nie­licz­ne za­czę­ły spa­dać na rów­ni­nę.

– Prze­bacz! Nie wie­dzia­łem, co czy­nię! Od­puść mi! – ję­czał wzbu­rzo­ny duch Gor­te­ra.

Her­kus przy­po­mniał sobie mądre oczy żony i roz­mo­wę z nią ubie­głej nocy. Ochło­nął zatem. Na­stęp­nie spo­koj­niej po­wie­dział:

– Prze­ba­czam ci, Gor­te­rze. I niech wszy­scy bo­go­wie, a z nimi duchy przod­ków, prze­ba­czą ci także.

Rów­ni­na, na któ­rej stali, za­szu­mia­ła zło­wro­go, zaś z po­usta­wia­nych wokół ka­mien­nych wie­życ roz­legł się szept ty­się­cy gło­sów:

– To za mało…

– Cze­goż zatem chce­cie ode mnie?! – wrza­snął zroz­pa­czo­ny duch zdraj­cy.

– Po­ku­ty – od­po­wie­dzia­ły mu znowu szep­tem.

– Przez lata całe cier­pię męki pie­kiel­ne, czy nie są one wy­star­cza­ją­cą po­ku­tą?

– To za mało – po­wtó­rzy­ły.

Na fa­lach pły­ną­cych ze­wsząd rzek stały ty­sią­ce dusz po­mor­do­wa­nych z jego winy Pru­sów.

– Co­ście za jedni? – zdu­miał się duch zdraj­cy.

– Wy­da­jąc Krzy­ża­kom ukry­wa­ją­ce­go się w la­sach Her­ku­sa, wy­da­łeś i nas na pa­stwę za­kon­ni­ków z czar­ny­mi krzy­ża­mi.

– Je­ste­ście du­sza­mi na­szych wojów – zro­zu­miał Gor­ter.

– A także ich ro­dzin: żon, matek, po­tom­ków i przod­ków. Zdra­dza­jąc Her­ku­sa, zdra­dzi­łeś całe Prusy! Wszyst­kich nas ska­za­łeś na pewną śmierć! – wy­szep­ta­ły wspól­nie, spo­glą­da­jąc oskar­ży­ciel­sko.

– Jak mam od­po­ku­to­wać?

 

Nagle zza ka­mien­nych wie­życ po­sły­sze­li ciche roz­mo­wy skra­da­ją­cych się za Her­ku­sem, zdez­o­rien­to­wa­nych Krzy­ża­ków:

– Tutaj szedł, wi­dzia­łem prze­cie wy­raź­nie!

– Bred­nie! Ni­g­dzie go nie widać!

– Bośmy po­błą­dzi­li. Od razu mó­wi­łem, coby iść ku lasom, bra­cia!

– Nic po­dob­ne­go, on szedł po rów­ni­nie!

– Gdzież tu rów­ni­na? Jak okiem się­gnąć, same ka­mie­nie i skały!

– Dziw­ne. Wcze­śniej ich tu nie było…

– Były, były na pewno, tylko myśmy po­błą­dzi­li.

– A co tak szumi?

– Li­ście!

– A gdzież tu li­ście?

– Na drze­wach!

– A drze­wa?

– Praw­da, nie ma. Same trawy. A szum coraz do­no­śniej­szy.

– Trawy szu­mią?

– Nie­moż­li­we, za gło­śno!

– Cii… Szep­ty też ja­ko­weś po­sły­sza­łem teraz! Mo­że­śmy jed­nak, bra­cia naj­mi­lej­si, dobrą drogą po­szli?

Na mo­ment odział krzy­żac­ki ucichł i pil­nie na­słu­chi­wał.

– Nic, tylko z kimś gada! Jest tu zatem! Za tymi ka­mie­nia­mi!

– W rze­czy samej, sły­chać tłu­mio­ne roz­mo­wy.

– Ale ów szum dziw­ny jakiś… I chłód prze­ra­ża­ją­cy bije zza tych gła­zów…

– To prze­cie… rzeka! – gło­śniej stwier­dził jeden z za­kon­ni­ków.

Zbli­ży­li się, aby móc spoj­rzeć wy­raź­niej na Ka­mie­ni­ste Pole.

– Wiele ich!

– Skąd tu jed­nak­że rzeki? I to w ta­kiej mno­go­ści, bra­cia?

– Dziw­ne opo­wie­ści o owym miej­scu kie­dyś w karcz­mie sły­sza­łem… – szep­nął zło­wiesz­czo jeden z za­kon­ni­ków.

– Ja także – po­parł go drugi drżą­cym gło­sem. – W noce pełni księ­ży­ca, dusze przod­ków po­ka­zu­ją się i na­przy­krza­ją śmier­tel­ni­kom.

– To bujdy dobre dla stra­sze­nia pogan! Lecz my, jako ry­ce­rze Za­ko­nu Najś… – Zenon nie zdą­żył do­koń­czyć, bo nagle po­sy­pa­ły się na nich tkwią­ce u samej góry wie­życ ka­mie­nie, strą­ca­ne przez po­ku­tu­ją­ce­go ducha, przy­gnia­ta­jąc szyb­ko do ziemi i od­bie­ra­jąc życie.

Za mo­ment głazy od­le­cia­ły z po­wro­tem ku górze.

– To mało – wy­szep­ta­ły do roz­ju­szo­ne­go upio­ra-zdraj­cy dusze jego ofiar.

Do Ka­mie­ni­ste­go Pola zbli­żał się na­stęp­ny od­dział krzy­żac­ki, spro­wa­dzo­ny przez wy­sła­ne­go gońca.

– Bij, zabij! – ryk­nął roz­wście­czo­ny duch Gor­te­ra, spa­da­jąc na każ­de­go z ry­ce­rzy i przez oczo­do­ły wy­sy­sa­jąc serce, krew, wszel­kie tkan­ki oraz duszę.

Puste ciała, zło­żo­ne je­dy­nie z kości i skóry, pa­da­ły po­ko­tem na trawę, by na­stęp­nie bez­pow­rot­nie znik­nąć, nie­sio­ne prą­dem rzek ku pie­kłu, tkwią­ce­mu pod pru­ski­mi rów­ni­na­mi. Wrza­ski dusz po­tę­pio­nych w dole wska­zy­wa­ły, że mor­do­wa­ni Krzy­ża­cy od razu tra­fia­li do ogni­stych cze­lu­ści.

Kilku za­kon­ni­kom udało się odłą­czyć od dzie­siąt­ko­wa­ne­go od­dzia­łu, więc sza­leń­czy­mi wrza­ska­mi pró­bo­wa­li od­je­chać czym prę­dzej do zamku wiel­kie­go mi­strza.

Duch Gor­te­ra do­padł ich także i ubił, po­twor­nie oka­le­cza­jąc.

– Tylu mor­der­ców mniej. Krew za krew. Do­peł­ni­łeś po­ku­ty – orze­kły zgod­nie dusze wy­mor­do­wa­nych Pru­sów i na fa­lach rzecz­nych po­wę­dro­wa­ły z po­wro­tem ku usta­wio­nym ka­mie­niom, zni­ka­jąc w ich wnę­trzach.

– Bywaj, druhu! I za­po­mnij mój plu­ga­wy czyn. Niech bo­go­wie na czele ze świę­tym Per­ku­ni­rem za­wsze cię strze­gą i po­mo­cy udzie­la­ją! – rzu­cił sto­ją­ce­mu dotąd w osłu­pie­niu Her­ku­so­wi uspo­ko­jo­ny na­resz­cie duch Gor­te­ra i znik­nął tam także.

Na­sta­ją­cy z wolna świt przy­niósł po­wol­ne osu­nię­cie ka­mie­ni, ich uło­że­nie na daw­nych miej­scach i znik­nię­cie świę­tych rzek.

Wódz pru­ski ode­tchnął z nie­wy­mow­ną ulgą i po­wró­cił do zamku w Bez­le­dach. Miał na­resz­cie na­dzie­ję na spo­koj­niej­sze noce, po­zba­wio­ne kosz­ma­rów, co istot­nie teraz na­stą­pi­ło.

 

Mi­nę­ły lata i zie­mie pol­skie po­czę­ły bu­rzyć się prze­ciw cią­głym ata­kom Za­ko­nu Krzy­żac­kie­go. Nic zatem dziw­ne­go, że po­szcze­gól­ni ksią­żę­ta pia­stow­scy po­dej­mo­wa­li mniej bądź też bar­dziej udane próby umoc­nie­nia swej wła­dzy w ro­do­wych dziel­ni­cach i po­sze­rze­nia jej na są­sied­nie. Wkrót­ce wśród nich szcze­gól­ną od­wa­gą wy­ka­zał się ksią­żę ku­jaw­ski Wła­dy­sław. Udało mu się zjed­no­czyć więk­szość pia­stow­skich ziem, utrzy­mać w swych rę­kach nawet Kra­ków, zaś na pół­no­cy za­gar­nąć te­ry­to­rium gdań­skie, usta­na­wia­jąc tam na­miest­ni­ków z bo­ga­te­go oraz wiel­ce wpły­wo­we­go rodu Świę­ców. Ta de­cy­zja mocno zdu­mia­ła Her­ku­sa.

– Zna­łem oso­bi­ście ich przod­ka, Świę­cę, i wiem, że nic do­bre­go z tego nie wyj­dzie – stwier­dził po­nu­rym tonem pod­czas jed­nej z narad w pru­skim gro­dzie Bez­le­dy.

– Po­win­ni­śmy zatem ostrzec Wła­dy­sła­wa? – do­py­ty­wał Krze­si­mir.

– Nie. Jego wolą stało się tak, a nie ina­czej, choć ro­zum­na ta de­cy­zja nie była wcale… To zdraj­cy i sprze­daw­czy­ko­wie.

– Przy­pusz­czasz, wodzu, że Świę­co­wie ze­chcą za­gar­nąć Gdańsk dla sie­bie?

– Oba­wiam się, że mogą uczy­nić coś znacz­nie gor­sze­go.

Dal­sze roz­mo­wy do­ty­czy­ły spraw bie­żą­cych oraz pla­no­wa­nych na przy­szłość kro­ków, ma­ją­cych za­pew­nić tu­tej­szym Pru­som nie­ty­kal­ność dzię­ki świę­te­mu kor­dia­ło­wi zie­lar­ki.

Nie­ste­ty, prze­czu­cie nie zmy­li­ło wodza i już po kilku mie­sią­cach, pod­czas ko­lej­nej na­ra­dy wo­jen­nej, pod­jął on wiel­ce ry­zy­kow­ną de­cy­zję o wy­ru­sze­niu na czele po­sel­stwa do nie­roz­waż­ne­go Wła­dy­sła­wa.

– Wodzu, lecz czy zdo­łasz na­kło­nić kra­kow­skie­go księ­cia do współ­pra­cy? O ile nam wia­do­mo, atak na Zakon nie leży w jego pla­nach… – po­wąt­pie­wał Ledba.

– Fra­su­ję się tym także, lecz być nie może, aby obec­ny stan trwał dłu­żej! Świę­co­wie, jak przy­pusz­cza­łem, prze­ka­za­li Gdańsk wro­gim Pol­sce Bran­den­bur­czy­kom.

– Ksią­żę Wła­dy­sław swój rozum ma. Bę­dzie chciał od­zy­skać te te­re­ny – dodał To­drem.

– W rze­czy samej. Lecz, w jaki spo­sób? – za­sta­na­wiał się Krze­si­mir.

– A zatem po­sta­no­wio­ne. Ru­sza­my jutro o świ­cie! – za­rzą­dził Her­kus.

Nie­ste­ty, ich przy­jazd do Kra­ko­wa spo­tkał się z silną opo­zy­cją buń­czucz­ne­go księ­cia. Prze­mknę­li przez cały kraj nie­po­strze­że­nie, lecz i tak wtar­gnię­cie nie­wi­dzial­nych z po­cząt­ku Pru­sów na zamek kra­kow­ski, zo­sta­ło po­trak­to­wa­ne pra­wie jak napad. Wład­ca Kra­ko­wa nie­chęt­nie wy­słu­chi­wał ich ar­gu­men­tów, kiedy na­resz­cie sta­nę­li przed nim, uka­zu­jąc swe na­tu­ral­ne po­sta­cie.

– Daruj, Her­ku­sie, lecz ty i twoi wo­jo­wie na­le­ży­cie do daw­nej, mi­nio­nej już epoki, nie­świa­do­mi obec­nych cza­sów i praw, nimi rzą­dzą­cych.

– Bran­den­bur­gia za­ję­ła Po­mo­rze, panie.

– I ja bo­le­ję nad tym, mo­żesz mi wie­rzyć. Cóż, Świę­co­wie zdra­dzi­li, jak czyni to wielu, gdy im za­pach­nie ju­da­szo­wy pie­niądz. – Po­pa­trzył na nich spode łba. – Jakąż mogę mieć pew­ność, że nie uczy­nisz tego sa­me­go?

– Te­re­ny nad­mor­skie na­le­żą się Pol­sce, nie Niem­com! – ryk­nął wzbu­rzo­ny po­są­dze­niem o moż­li­wą zdra­dę Her­kus, lecz Krze­si­mir uspo­ko­ił go czym prę­dzej.

Wła­dy­sław zmarsz­czył brwi.

– To rzecz oczy­wi­sta. Zdo­by­łem je i, choć teraz utra­co­ne, nie chcę z niego re­zy­gno­wać, lecz od­zy­skać.

– Jak za­mie­rzasz tego do­ko­nać, ksią­żę?

– Myślę. Nadal jesz­cze myślę. Roz­wa­żam wiele moż­li­wo­ści.

– Je­ste­śmy obok, chęt­ni pomóc za­wsze, przy każ­dej spo­sob­no­ści.

– Wiem, wiem, twój gród w cu­dow­ny i godny po­chwa­ły spo­sób, od wie­ków opie­ra się na­po­ro­wi braci za­kon­nych…

– Radzi byśmy, jeśli ze­zwo­lisz jeno, pomóc ci, ksią­żę w woj­nie z…

– Ja z nimi wal­czyć nie za­mie­rzam! – prze­rwał ostrym tonem.

Pru­so­wie unie­śli brwi ze zdu­mie­nia.

– Cóżeś po­wie­dział, Wła­dy­sła­wie? – wy­ją­kał wresz­cie Her­kus. – Krzy­ża­cy plą­dru­ją pol­skie zie­mie, mor­du­ją miesz­kań­ców, otwar­cie na­wo­łu­ją do wojny. Są wro­ga­mi jed­no­czo­nej przez cie­bie Pol­ski.

– To Bran­den­bur­gia za­gar­nę­ła Gdańsk. I z nią muszę się roz­pra­wić!

– Ksią­żę, Zakon jest po sto­kroć bar­dziej nie­bez­piecz­ny. To jego na­le­ży się wy­strze­gać.

– Łżesz, Her­ku­sie! – ryk­nął roz­gnie­wa­ny Wła­dy­sław.

To­wa­rzy­szą­cy Mon­te­mu, wzbu­rze­ni Pru­so­wie, chwy­ci­li za mie­cze, lecz za­sko­czo­ny sło­wa­mi pana kra­kow­skie­go wódz ich uspo­ko­ił.

– Ksią­żę, czemu mi nie wie­rzysz? Wy­cho­wa­łem się w Za­ko­nie, tam po­bie­ra­łem nauki od pa­cho­lę­cia, znam każdy ich for­tel i plu­ga­stwo, spo­dzie­wam się…

– Dość! – prze­rwał znie­cier­pli­wio­ny Wła­dy­sław. – Mój dziad, ksią­żę Ma­zow­sza, Kon­rad, do­strze­gał wy­raź­ny cel w ich spro­wa­dze­niu na zie­mię cheł­miń­ską. Mają nas wspo­ma­gać i tego od nich na­le­ży ocze­ki­wać.

– Lecz od tam­tej pory zdra­dli­wi Krzy­ża­cy łamią wszel­kie ukła­dy i mor­dem sze­rzą nową, obcą nam re­li­gię. Ksią­żę, zważ na moje słowa, nie czyń tego…

– Już po­sta­no­wio­ne.

– Lecz mo­żesz prze­cie, panie…

– Her­ku­sie, zdaje mi się, że czas na­szej wspól­nej roz­mo­wy nie­uchron­nie do­bie­ga końca – wy­ce­dził Wła­dy­sław, pa­trząc na Pru­sów lo­do­wa­tym wzro­kiem.

Po­sło­wie spo­chmur­nie­li, lecz w mig po­ję­li, że dal­sze prze­ko­ny­wa­nie upar­te­go księ­cia nic nie da. Po­kło­ni­li się zatem z sza­cun­kiem, do­tknę­li wi­sio­rów z bursz­ty­na­mi i znik­nę­li, od­da­la­jąc się na pół­noc.

 

Kilka dni po po­wro­cie do Bez­led otrzy­ma­li wieść, że kra­kow­ski ksią­żę Wła­dy­sław, zgod­nie z oba­wa­mi Her­ku­sa, zwró­cił się do Za­ko­nu Krzy­żac­kie­go z proś­bą o od­bi­cie Bran­den­bur­czy­kom Po­mo­rza, co za­kon­ni­cy skwa­pli­wie wy­ko­na­li, po czym sami za­ję­li zbroj­nie ten teren, a na­stęp­nie do­ko­na­li strasz­li­wej rzezi gdańsz­czan.

– Cóż, za­cie­trze­wia­ły ksią­żę Ło­kiet­ku – rzu­cił po­nu­rym tonem Her­kus, spo­glą­da­jąc na po­łu­dnie, ku Kra­ko­wo­wi – krew tych nie­win­nych ludzi na rę­kach two­ich…

 

Tym­cza­sem mi­ja­ły lata, a Zakon Krzy­żac­ki wzra­stał w siłę. Nie po­tra­fiąc po­ko­nać nie­wiel­kie­go grodu pru­skie­go Mon­te­wi­dów, ata­ko­wał są­sied­nie te­re­ny. Czy­nił spu­sto­sze­nie nad Bał­ty­kiem, coraz dalej się­ga­jąc w głąb pań­stwa pol­skie­go. Wy­ko­rzy­sty­wał w ten spo­sób każdą nada­rza­ją­cą się spo­sob­ność, aby za­gar­niać nowe zie­mie: walkę wręcz, fał­szo­wa­nie do­ku­men­tów, obiet­ni­ce stłu­mie­nia buntu, pro­wa­dzą­ce póź­niej do bez­praw­ne­go za­gar­nię­cia spor­nych te­ry­to­riów. Pod­stęp­na tak­ty­ka, sto­so­wa­na od lat, nadal przy­no­si­ła mu spek­ta­ku­lar­ne zwy­cię­stwa i mnó­stwo ko­rzy­ści ma­jąt­ko­wych. Oszu­ki­wał w ten spo­sób ksią­żąt dziel­ni­co­wych, oszu­ki­wał i póź­niej­szych kró­lów pol­skich, a, by­wa­ło, że nawet pa­pie­stwo.

Unia z tkwią­cą w po­gań­stwie Litwą miała w jego pla­nach do­wieść, jak bar­dzo po­trzeb­ny jest pań­stwu pol­skie­mu zwią­zek z Krzy­ża­ka­mi.

 

– Krzy­ża­cy szy­ku­ją się do zbroj­nej wy­pra­wy prze­ciw Pol­sce – po­sęp­nym gło­sem rzekł pod­czas jed­nej z narad wo­jen­nych w Bez­le­dach Sta­ro­mir.

– Go­to­wi za­gar­nąć i ją, i Litwę! – po­parł go Krze­wor.

– Od­wa­ży­li­by się? – Zdu­mio­ny Va­klas uniósł brwi.

– To ła­ko­me kąski dla nich, a oni za­wsze żądni krwi, mordu i no­wych ziem, zatem nie po­mi­ną ta­kiej oka­zji – stwier­dził Krze­si­mir.

– Wodzu, czy bę­dzie­my bez­czyn­nie tkwić pod­czas wojny Pol­ski i Litwy z Za­ko­nem?

Wszy­scy spoj­rze­li na Her­ku­sa Monte. A on słu­chał ich z po­wa­gą i roz­wa­żał, co czy­nić wy­pa­da.

– Iść na Zakon wiel­ce ry­zy­kow­ne – wtrą­cił za­du­ma­ny Ze­grzem.

– Szcze­gól­nie, że nie tylko ry­ce­rze z czar­ny­mi krzy­ża­mi staną prze­ciw­ko woj­sku pol­skie­mu.

– Żad­nej gwa­ran­cji nie mamy, że Ja­gieł­ło nas wy­słu­cha.

– Mą­drze pra­wisz. Rów­nie do­brze może nas na­je­chać, jak i wspo­móc. Li­twi­ni to nie­pew­ni so­jusz­ni­cy.

– Ist­nie­je jed­nak­że na­dzie­ja. Pa­mię­tać na­le­ży, że to po­to­mek twego sław­ne­go druha, wodzu Her­ku­sie, męż­ne­go Sko­man­da z Ja­ćwin­gów – do­po­wia­dał Krze­si­mir.

– Przy­zna­ję – zgo­dził się Her­kus, ki­wa­jąc głową w sku­pie­niu.

– Nasi bra­cia, Mi­ko­łaj i Jan herbu Ro­ga­la, za­ło­ży­li so­jusz w obro­nie praw szlach­ty pru­skiej. Jasz­czur­ka jest jego sym­bo­lem. Noszą ją na tu­ni­kach swego związ­ku. Może przy­stąp­my do nich? – za­pro­po­no­wał Józwa.

– Bra­cia? Tfu! Niech­że ich pie­kiel­ne ognie po­chło­ną! Od­da­ni Za­ko­no­wi, jako i psy! – Zde­ner­wo­wa­ny To­drem po­de­rwał się zza stołu.

– Lecz ba­cze­nie na Pru­sów mają. I strzec ich zwy­cza­jów do­ma­ga­ją się od Krzy­ża­ków.

– Zwią­zek Jasz­czur­czy jest za słaby. W do­dat­ku po­pie­ra nie­go­dziw­ców i prze­ciw na­szym so­jusz­ni­kom broń pod­no­si!

– Praw­da! Ata­ko­wał Żmudź i Go­tlan­dię, a nawet pol­skie te­ry­to­ria.

– Nie­wy­klu­czo­ne, że zmie­nią zda­nie. Usłu­gi­wa­nie za­kon­ni­kom nadto im ciąży.

– Nie mo­że­my jed­nak­że ry­zy­ko­wać.

– Racja!

– To plu­ga­wi zdraj­cy, a nie bra­cia! Za­po­mnie­li o pru­skich ko­rze­niach, przod­kach, oby­cza­jach i wie­rze! Nam trze­ba do pol­skie­go króla. Tylko w nim na­dzie­ja na po­gnę­bie­nie prze­klę­tych mor­der­ców z czar­ny­mi krzy­ża­mi!

Her­kus słu­chał pil­nie wy­po­wie­dzi swo­ich wojów.

– Po­ja­dę do niego – za­de­cy­do­wał po dłuż­szym na­my­śle. – Po­tę­ga Za­ko­nu nie jest nam na rękę. Mu­si­my uczy­nić wszyst­ko, aby do niej nie do­pu­ścić. Na­mó­wię zatem no­we­go króla Pol­ski do so­ju­szu.

– So­jusz z po­gań­skim, od­osob­nio­nym gro­dem, opie­ra­ją­cym się przez wieki za­bój­czym ry­ce­rzom, nie bar­dzo bę­dzie mu na rękę – po­wąt­pie­wał w słusz­ność tej de­cy­zji Ze­grzem. – Może od­trą­cić po­da­wa­ną mu pra­wi­cę.

– Ba! – rzu­cił z prze­ką­sem Krze­wor. – Może ją nam zdra­dziec­ko od­rą­bać i podać na tacy Krzy­ża­kom!

– Tedy skaże swe oba pań­stwa, Pol­skę i Litwę, do­pie­ro co po­łą­czo­ne unią, na ry­chłą zgubę – pod­su­mo­wał wódz. – Mu­si­my po­znać za­mia­ry Ja­gieł­ły.

 

Na­za­jutrz, zgod­nie z usta­le­niem, kilku Pru­sów na czele z przy­wód­cą opu­ści­ło mury wa­row­ni w Bez­le­dach, kie­ru­jąc się ku Kra­ko­wo­wi. Z wi­sio­ra­mi bursz­ty­nu na szy­jach swo­ich oraz koni, byli nie­wi­dzial­ni, prze­my­ka­li zatem bez­piecz­nie przez mi­ja­ne te­re­ny, wsie słu­żeb­ne i pod­gro­dzia z oka­za­ły­mi gro­da­mi.

Przy­byw­szy na zamek kró­lew­ski, cze­ka­li spo­sob­nej chwi­li, aby roz­mó­wić się sam na sam z Ja­gieł­łą w jego kom­na­cie, już po za­pad­nię­ciu zmro­ku.

Wład­ca, wi­dząc zbli­ża­ją­ce się do niego za­ry­sy ciem­nych po­sta­ci, z po­cząt­ku był prze­ko­na­ny, że to za­bój­cy krzy­żac­cy i chciał przy­stą­pić do obro­ny, tu­dzież wzy­wać stra­że, lecz oświe­tlo­na księ­ży­co­wą po­świa­tą twarz Her­ku­sa uspo­ko­iła go.

– Witaj, nie­zwy­cię­żo­ny Her­ku­sie – rzekł do niego spo­koj­nie. – Spo­dzie­wa­łam się twej wi­zy­ty. Sam nawet za­my­śla­łem, czy nie wy­słać do cie­bie po­sel­stwa.

– Królu. – Pru­ski wódz uklęk­nął z sza­cun­kiem i schy­lił głowę, a z nim to­wa­rzy­sze.

Gdy po­wsta­li, wład­ca wska­zał im krze­sła oraz sto­ją­ce w dzba­nie wino i po­czę­li roz­ma­wiać.

– Wojna z Krzy­ża­ka­mi zbli­ża się szyb­ciej, niźli z po­cząt­ku my­śla­łem – po­wie­dział za­tro­ska­ny Ja­gieł­ło.

– Jest nie­unik­nio­na, to praw­da. Przy­by­li­śmy wła­śnie w tej spra­wie, królu. Zakon zbie­ra wiel­ką armię. Po­pie­ra­ją go licz­ne kraje i na­ro­dy. Nie spo­sób wy­grać z taką po­tę­gą.

– Mam zatem pod­dać kraj, do­pie­ro co otrzy­ma­ny? Było mi je­chać na Litwę od razu po śmier­ci Ja­dwi­gi i na­sze­go dzie­cię­cia, jak pla­no­wa­łem… Nie­po­trzeb­nie usłu­cha­łem pol­skich moż­nych, ich na­ma­wia­nia i bła­gal­nych próśb.

– Gdy­byś na po­wrót objął tron Litwy, Wi­told naj­pew­niej by cię zabił, a Krzy­ża­cy za­ję­li cały kraj.

– Słusz­nie pra­wisz, Her­ku­sie Monte. Co zatem ra­dzisz?

– Prze­ko­naj do sie­bie naj­więk­szych ry­ce­rzy, a siła ludu pój­dzie za nimi.

– Są­sie­dzi sprzy­mie­rzy­li się z ry­ce­rza­mi za­kon­ny­mi prze­ciw­ko nam, zhoł­do­wa­ne im księ­stwa pia­stow­skie także ich po­pie­ra­ją.

– Wiem, królu, masz na myśli Ślą­za­ków, lecz nie­wy­klu­czo­nym jest, że przy osta­tecz­nej roz­gryw­ce opo­wie­dzą się po na­szej stro­nie.

– Na­szej? – Wład­ca uniósł brwi. – Chcesz po­pro­wa­dzić swych ry­ce­rzy wraz z moimi sze­re­ga­mi?

– Nie ina­czej, naj­ja­śniej­szy panie.

– To wiel­ce ry­zy­kow­ne… – za­my­ślił się Ja­gieł­ło.

Przy­by­li Pru­so­wie po­czę­li szem­rać, lecz pod wpły­wem groź­ne­go spoj­rze­nia swego wodza umil­kli.

– Lę­kasz się o nas, czy o sie­bie, królu?

– Od­waż­nyś! Wiesz, że za takie słowa mógł­bym kazać cię stra­cić?

– Wiem. Od­wa­ga musi być we mnie za­wsze. Ina­czej bym nie prze­trwał – od­rzekł har­dym tonem Her­kus.

– Istot­nie. Prze­trwa­łeś już bodaj dwie­ście lat. Je­steś żywą le­gen­dą. – Mo­nar­cha przyj­rzał mu się uważ­nie.

– Wszech­moc­ny Per­kur­nir po­zwo­lił… – Na te słowa przy­by­li do­tknę­li z na­masz­cze­niem oko­lic swych serc.

– Per­kur­nir… Jego świę­te gaje, ob­rzę­dy i modły… Stare dzie­je – po­wie­dział z nutą no­stal­gii Ja­gieł­ło. – Teraz in­ne­mu Bogu służę. – Wy­mow­nie spoj­rzał na ob­ra­zy, wid­nie­ją­ce na ścia­nie.

– Wy­znaw­cy Per­ku­ni­ra nigdy nie zerwą z wiarą w jego moc i siłę! – stwier­dził Her­kus. – Nie lękaj się, panie, nikt nie musi wie­dzieć, że nadal kul­ty­wu­jesz starą re­li­gię.

– To kłam­stwo… – za­prze­czył nie­pew­nie Ja­gieł­ło, spo­glą­da­jąc z trwo­gą na za­mknię­te drzwi, za któ­ry­mi stały stra­że.

– I po­dob­nie nikt nie dowie się, że bę­dziesz wspo­ma­ga­ny w nowej woj­nie przez nas, jego wier­nych wy­znaw­ców.

– Krzy­ża­cy i tak za­rzu­ca­ją mi trwa­nie w po­gań­stwie, cią­gle węszą, wszę­dzie mają swo­ich szpie­gów. Radzi by byli, aby zająć całą Pol­skę wraz z Litwą, gło­sząc wszem i wobec nie­ustan­ną kru­cja­tę prze­ciw nie­wier­nym.

– Znamy do­brze po­li­ty­kę tych nik­czem­ni­ków. Od wie­ków za­pro­wa­dza­ją „pokój Boży” orę­żem i mor­dem – stwier­dził po­nu­ro Her­kus.

– Nie mogę do tego do­pu­ścić! Po­ko­na­nie Za­ko­nu niech sta­nie się na­szym naj­pil­niej­szym celem!

– Dla­te­go też, ła­ska­wy panie, wspo­mo­że­my twoje woj­ska w woj­nie prze­ciw Za­ko­no­wi.

– Pol­ska nie za­po­mni ci tego, szla­chet­ny Her­ku­sie Monte.

– Ani tobie, królu. – Pru­ski wódz po­kło­nił się z sza­cun­kiem.

– Zważ­cie jed­nak­że na…

– Rzecz jasna, bę­dzie­my dzia­łać w ukry­ciu. Nie oba­czą nas prze­klę­ci za­kon­ni­cy. – Przy­wód­ca grupy Pru­sów zni­żył głos do szep­tu, szyb­ko roz­wie­wa­jąc wąt­pli­wo­ści mo­nar­chy. – Mo­żesz być spo­koj­ny, nikt nie za­rzu­ci ci wspar­cia wy­znaw­ców re­li­gii przod­ków. By­ło­by to dla cie­bie wiel­ce ry­zy­kow­ne.

– Jako rze­kłem, Krzy­ża­cy nadal za­rzu­ca­ją mi od­da­wa­nie czci sło­wiań­skim bó­stwom.

– Mądry król wy­ka­zu­je się spry­tem i roz­sąd­kiem za­ra­zem. Co ma w sercu, wie tylko on jeden. A ty, panie, na­le­żysz do tych naj­roz­trop­niej­szych. – Her­kus znowu po­kło­nił się i spoj­rzał wy­mow­nie.

 

Po­czę­li tedy usta­lać szcze­gó­ły zbroj­ne­go wy­stą­pie­nia prze­ciw eu­ro­pej­skiej armii chrze­ści­jań­skiej, zgro­ma­dzo­nej pod skrzy­dła­mi Za­ko­nu i szy­ku­ją­cej się do roz­pra­wy z Pol­ską.

Na proś­bę króla Wła­dy­sła­wa, Tek­do­ra przy­go­to­wa­ła bursz­ty­no­wą mik­stu­rę Per­ku­ni­ra także dla woj­ska Ja­gieł­ły. Dzię­ki temu w wielu klu­czo­wych mo­men­tach ni wro­gie mie­cze, ni strza­ły nie imały się pol­sko-li­tew­skich obroń­ców.

Osob­nym za­da­niem było na­kło­nie­nie do po­par­cia króla przez naj­zna­mie­nit­szych ry­ce­rzy. Prym wśród nich wiódł sław­ny Za­wi­sza Czar­ny, lecz trwał on nie­odmien­nie przy so­jusz­ni­ku krzy­żac­kim, królu wę­gier­skim, Zyg­mun­cie Luk­sem­bur­skim. Dla­te­go też Tek­do­ra pod­czas ry­tu­al­nych ob­rzę­dów, pro­wa­dzo­nych w ro­dzin­nych Bez­le­dach, pro­si­ła usil­nie Per­ku­ni­ra o pomoc w zjed­na­niu owego sła­wet­ne­go wo­jow­ni­ka. Uka­zał się mu zatem we śnie pru­ski bóg, jak opo­wie­dział o cze­ka­ją­cych go w przy­szło­ści zma­ga­niach z tu­rec­ką na­wał­ni­cą i śmier­ci z rąk sie­pa­czy jan­czar­skich, a na­stęp­nie poj­ma­nia do nie­wo­li krzy­żac­kiej i umę­cze­nia w niej jego syna, Jana.

Wstrzą­śnię­ty tak re­al­ną wizją Za­wi­sza, sam udał się do sie­dzi­by Her­ku­sa, pro­sząc go o wsta­wien­nic­two u Per­ku­ni­ra. Wódz pru­ski obie­cał mu to w za­mian za udział w woj­nie pol­sko-krzy­żac­kiej po stro­nie Ja­gieł­ły, na co ry­cerz z Gar­bo­wa chęt­nie przy­stał.

Po­dob­nie rzecz się miała z przy­wód­cą wspo­mnia­ne­go Związ­ku Jasz­czur­cze­go, Mi­ko­ła­ja Ryń­skie­go. Długo opie­rał się on, do­wo­dził ko­niecz­no­ści trwa­nia przy boku ry­ce­rzy z czar­ny­mi krzy­ża­mi, ich rze­ko­mej słow­no­ści i so­li­dar­no­ści z pru­ską szlach­tą. Co wię­cej, istot­nie wie­rzył w te ba­nia­lu­ki! Do­pie­ro uka­za­na we śnie wizja skry­te­go za­mor­do­wa­nia jego i całej ro­dzi­ny przez pod­stęp­nych za­kon­ni­ków krzy­żac­kich, i to po­mi­mo otrzy­ma­ne­go glej­tu, skło­ni­ła cho­rą­że­go cheł­miń­skie­go do opo­wie­dze­nia się po stro­nie Pol­ski.

 

My­lił­by się jed­nak ten, kto do­pu­ścił­by choć na mo­ment myśl, że je­dy­nie Pru­so­wie czy­ni­li usil­ne sta­ra­nia o za­wią­za­nie trwa­łych so­ju­szy. Tak samo i Krzy­ża­cy sta­ra­li się zjed­nać do wiel­kiej wojny prze­ciw pol­skie­mu mo­nar­sze po­plecz­ni­ków z całej Eu­ro­py. Szcze­gól­nie trwa­łe było w owym cza­sie po­ro­zu­mie­nie krzy­żac­ko-wę­gier­skie. Nic zatem dziw­ne­go, że pod­czas zbroj­nych starć w nowej woj­nie, co rusz to któ­ryś z ry­ce­rzy Za­cho­du na­po­ty­kał na nie­zro­zu­mia­łą dlań, nie­wi­dzial­ną ścia­nę, któ­rej ni mie­czem, ni kopią prze­bić nie zdo­łał. Ma­cha­li tedy na oślep, coraz bar­dziej za­wzię­ci i roz­wście­cze­ni, czę­sto mor­du­jąc przy­pad­kiem swo­ich po­bra­tym­ców, lecz zdu­mie­wa­ją­ce­go, ma­gicz­ne­go pola, ota­cza­ją­ce­go nie­wi­dzial­ne pru­skie woj­sko, po­ko­nać nie po­tra­fi­li. Za­kon­ni­cy prze­wi­dy­wa­li udział w tym zdu­mie­wa­ją­cym fak­cie ry­ce­rzy Her­ku­sa, lecz do­wo­dów na to nie mieli. Sam Ulrych von Jun­gin­gen, wiel­ki mistrz Za­ko­nu, wie­lo­krot­nie pró­bo­wał bez­sku­tecz­nie do­się­gnąć mie­czem wal­czą­cych Po­la­ków – za każ­dym razem broń od­ska­ki­wa­ła, jakby sam Bel­ze­bub zmia­tał ją swym nie­wi­dzial­nym od­de­chem.

Bitwa pod Grun­wal­dem prze­szła do hi­sto­rii, sta­jąc się jedną z naj­wspa­nial­szych po­ty­czek ów­cze­sne­go świa­ta. A jed­nak Ja­gieł­ło nie chciał zgo­dzić się na usil­ne na­mo­wy Her­ku­sa, aby wy­ko­rzy­stać tę wik­to­rię i cał­ko­wi­cie znisz­czyć Zakon Krzy­żac­ki. Upo­jo­ny nie­spo­dzie­wa­nym suk­ce­sem i śmier­cią wiel­kie­go mi­strza, do­pie­ro po wielu dniach wy­ru­szył z woj­skiem pod Mal­bork, ob­le­ga­ny już przez nie­wiel­ki odział pru­ski. W re­zul­ta­cie ta­kie­go opóź­nie­nia, sto­li­cy krzy­żac­kiej nie zdo­by­to.

 

Do­trzy­mu­jąc da­ne­go słowa, za pomoc w wy­gra­niu wojny, Her­kus oca­lił Za­wi­szę Czar­ne­go, jego syna, Jana z Roż­no­wa, a także Mi­ko­ła­ja Ryń­skie­go wraz z ro­dzi­ną. Da­ro­wa­ne im przez Tek­do­rę dzba­ny z elik­si­rem Per­ku­ni­ra za­pew­nia­ły bez­pie­czeń­stwo oraz spo­koj­ny żywot na dłu­gie lata. Po­dob­nie stało się z naj­star­szym synem Ja­gieł­ły, Wła­dy­sła­wem, któ­re­mu udało się ujść cało w prze­bra­niu gierm­ka spod Warny pod­czas krwa­wej wojny z Tur­ka­mi. To nie jego głowę ob­no­szo­no trium­fal­nie na osmań­skiej włócz­ni po wę­gier­skich po­lach bi­tew­nych.

 

Brat War­neń­czy­ka, król Ka­zi­mierz Ja­giel­loń­czyk, zdo­łał zjed­nać sobie stany pru­skie, które dzię­ki mą­drej po­li­ty­ce Her­ku­sa prze­ciw­sta­wi­ły się Za­ko­no­wi pod­czas kon­flik­tu o bi­skup­stwo war­miń­skie, zwa­ne­go „wojną popią”. Nie wy­ba­czył tego pru­skie­mu wo­dzo­wi chan ta­tar­ski Ach­mat, gdyż w 1480 roku bez­sku­tecz­nie za­bie­gał o pomoc zbroj­ną króla Ka­zi­mie­rza w woj­nie z Mo­skwą. Tym spo­so­bem so­jusz Ta­ta­rów z Pru­sa­mi wy­raź­nie osłabł.

 

Wo­jo­wie na czele z Her­ku­sem mu­sie­li jesz­cze cze­kać kil­ka­dzie­siąt lat, aż wresz­cie wnuk Ja­gieł­ły, król Pol­ski Zyg­munt, do­pro­wa­dził w 1525 roku do cał­ko­wi­tej li­kwi­da­cji pań­stwa krzy­żac­kie­go, przyj­mu­jąc hołd pru­ski od swego sio­strzeń­ca, wiel­kie­go mi­strza Za­ko­nu, Al­brech­ta Ho­hen­zol­ler­na.

 

Bez­le­dy, po dziś dzień skry­wa­ją­ce za swymi po­tęż­ny­mi wa­ła­mi grodu męż­nych Pru­sów, do­wo­dzo­nych przez nie­śmier­tel­ne­go Her­ku­sa Monte, dzię­ki cza­ro­dziej­skie­mu kor­dia­ło­wi stały się sym­bo­lem nie­złom­no­ści w sta­wia­niu oporu naj­więk­szej po­tę­dze mi­li­tar­nej Eu­ro­py, do­cze­kaw­szy się w końcu jej spra­wie­dli­we­go upad­ku.

 

 

 

(Ilu­stra­cja: Po­mnik Her­ku­sa Monte w Kłaj­pe­dzie, Wi­ki­pe­dia)