Czarowna wstążka i nieproszony gość

Twar­dyż to zakon, cięż­ka na mnie cela,

Do śmier­ci smut­ku za trzy dni we­se­la.

Wa­cław Po­toc­ki “Masz­ka­ra­da no­wo­żeń­ce”

 

Ar­se­niusz wstrzy­mał konia. Drogę za­stą­pi­ła mu oso­bli­wa po­stać. Giął się przed nim w pas po­kracz­ny, odzia­ny w łach­ma­ny gar­bus, któ­re­go ob­li­cze skry­wa­ła drew­nia­na, czar­na maska.

– Pa­ni­czu ja­śnie wiel­moż­ny, wspo­móż­ta gro­szem nie­mo­wę! – za­sko­wy­tał że­brak.

– Zaliś ty owym nie­mo­wą? – zdu­miał się szlach­cic.

– Tak jest, ja­śnie pa­ni­czu.

Ar­se­niusz zmarsz­czył czoło.

– Cze­muż tedy mi od­po­wia­dasz?

– Bełby ze mnie łotr bez wy­cho­wa­nia, gdy­bem tak do­stoj­ne­mu panu nie od­po­wie­dał – rzekł gar­bus, lecz zaraz, jakby zre­flek­to­waw­szy się, skło­nił się jesz­cze niżej. – Możema i nie jest nie­mo­wa, ale chro­me­go bez ochy­by ja­śnie pa­nicz wspo­mo­że.

– Toć prze­cie w skok przed mego konia wbie­głeś!

– A ślep­ca? – Czoło że­bra­ka już nie­mal do­ty­ka­ło ziemi.

– Po coś sobie osta­wił w masz­ka­rze szpa­ry na oczy, sko­roś ślepy?

– Ach, wasza wiel­moż­ność! Po­ra­tuj­ta choć naj­gor­sze­go z że­bra­ków! – za­wo­łał z pła­czem gar­bus.

Szlach­cic roz­śmiał się i się­gnął do sakwy.

– Da­li­bóg, za­iste naj­nędz­niej­szyś z nę­dza­rzy, sko­roś nawet pro­fe­sji że­bra­ka nie zdo­łał opa­no­wać. – Nie­spo­dzie­wa­nie uśmiech ustą­pił miej­sca za­sę­pie­niu. – Nie chciał­byś przy­jąć służ­by u mnie?

– Służ­by?! – wrza­snął gar­bus, jakby uj­rzał upio­ra. – A w czym­że przy­służ­wa się tak wiel­kie­mu panu?

Ar­se­niusz wes­tchnął.

– Snadź prze­zna­czy­ła nam For­tu­na spo­tkać się na tym go­ściń­cu, pa­su­je­my do sie­bie, jako dwie kro­ple wody. Wiedz bo­wiem, żem jest rów­nym tobie, a może to być, że nawet więk­szym nę­dza­rzem.

Że­brak aż pod­sko­czył.

– Co też je­go­mość po­wie­da?

– Tak jest. Cóż nędz­niej­sze­go jest od nie­umie­ją­ce­go że­brać że­bra­ka, je­ślić nie człek, który, lubo młody, zdro­wy i bene natus, prze­gry­wa w kon­ku­rach ze star­cem, scho­rza­łym, a nadto ły­kiem, nie­daw­no le­d­wie na szlach­ci­ca far­bo­wa­nym. O ja nie­szczę­sny! – Po jego po­licz­ku spły­nę­ła łza.

Gar­bus ukląkł i przy­ci­snął usta do strze­mie­nia szlach­ci­ca.

– O panie! – za­wo­łał. – Za to, żeś mnie oka­zał li­tość, ja, wierę, wszyt­ko, co w mocy mej, uczy­nie­wa, coby ową pa­nien­kę temu pod­le­co­wi dla je­go­mo­ści odbić.

Ar­se­niusz uśmiech­nął się smut­no.

– Wstań. Jak cię zowią?

– Jakub, mój je­go­mość.

– Przyj­mu­ję tedy twą służ­bę, Ja­ku­bie. Czas nam teraz do dworu, gdzie miesz­ka cna Au­re­lia, ta, do któ­rej wzdy­cha me serce. Pier­wej wszak do wsi za­je­dziem, aby choć świt­kę dla cię nabyć. Nie godzi się, aby sługa mój w łach­ma­nach cho­dził.

– Dzię­ku­je­wa, jasny pa­ni­czu.

 

***

 

Ar­se­niusz udał się na po­ko­je, osta­wu­jąc Ja­ku­ba w głów­nej izbie dworu. Zbli­ża­ła się pora obia­du, toteż stół za­sta­wia­no ja­dłem. Świe­żo upie­czo­ny sługa na ten widok po­sły­szał, jak bur­czy mu w brzu­chu. W skok pod­biegł do bocz­ne­go sto­li­ka, za­sta­wio­ne­go we­ta­mi dla ludzi nik­czem­ne­go stanu, i chwy­cił łyżkę z kaszą. Nim wsza­koż zdo­łał unieść ją do ust, uczuł bo­le­sne ude­rze­nie na gar­bie.

– Z drogi! – za­grzmiał za jego ple­ca­mi tu­bal­ny głos.

Jakub ob­ró­cił się. Uj­rzał człe­ka po­staw­ne­go, o twar­dych, dra­pież­nych ry­sach i z do­stoj­ną, czar­ną jak smoła brodą, odzia­ne­go w strój cu­dzo­ziem­skie­go au­to­ra­men­tu. U pasa nosił ra­pier.

Nie­zna­jo­my uczy­nił krok, jakby chciał przejść mimo Ja­ku­ba, lecz nagle za­trzy­mał się i zmie­rzył sługę spoj­rze­niem, ja­ko­by go do­pie­ro w tej chwi­li zo­ba­czył.

– A co to za po­kra­ka? – mruk­nął, ni­czym do ja­kiej trze­ciej osoby.

Gar­bus skło­nił się, za­po­mi­na­jąc, że wciąż trzy­ma łyżkę, tak że kasza roz­sy­pa­ła się po po­sadz­ce.

– Jakub, ich­mość pana Ar­se­niu­sza sługa.

Nie­zna­jo­my prych­nął.

– Do­praw­dy, nisko upadł ów chły­stek, skoro ta­ko­we mon­stra na ciury bie­rze. Ale cze­muż się dzi­wo­wać, przecie nie­łac­no pod chudą świ­nią o tłu­ste pro­się. – Za­re­cho­tał. – Zna­czy to wszak­że, iż prze­strzec muszę mo­je­go pana, by miesz­ka pilno strzegł. Sko­roć twój pryn­cy­pał tak cien­ko przę­dzie, to pew­ni­kiem już go nawet na cien­ku­sza nie stać. A, jako mą­drzy lu­dzie po­wia­da­ją, kto ga­chem po winie, po piwie zło­dzie­jem!

Słu­cha­jąc tej pe­ro­ry, Jakub wy­ba­łu­szył oczy i roz­warł sze­ro­ko gębę, jakby nie do końca ro­zu­miał. To prze­cież pojął, iż nie­zna­jo­my śmie sobie z jego pana dwo­ro­wać. Po­ru­szo­ny do ży­we­go po­sta­no­wił wnet po­mścić tę po­twarz. Z braku lep­sze­go oręża po­rwał le­żą­cy przy piecu po­grze­bacz.

Nie­zna­jo­my uśmiech­nął się z po­gar­dą, a dłoń jego nie­do­strze­gal­nie zsu­nę­ła się ku rę­ko­je­ści ra­pie­ra. Atoli gdy Jakub już miał się rzu­cić z bo­jo­wym okrzy­kiem na nie­przy­ja­cie­la, na jego ramię opa­dła cięż­ka dłoń.

– Pax, pax! – za­wo­łał ktoś za ple­ca­mi sługi.

Mię­dzy ad­wer­sa­rzy wdarł się mąż w bru­nat­nym ha­bi­cie kar­me­li­ty. Bar­czy­sty ów czło­wiek, z wło­sa­mi przy­pró­szo­ny­mi si­wi­zną i po­zna­czo­nym bli­zna­mi ob­li­czem, wię­cej za­pra­wio­ne­go w bo­jach we­te­ra­na niźli mni­cha przy­po­mi­nał. Zgro­mił wzro­kiem nie­zna­jo­me­go, po czym zwró­cił się z do­bro­tli­wym, acz niewol­nym od po­li­to­wa­nia, uśmie­chem ku Ja­ku­bo­wi.

– Obróć kord swój na miej­sce jego, al­bo­wiem wszy­scy, któ­rzy miecz biorą, mie­czem giną – na­ka­zał sło­wa­mi Pisma, uno­sząc wład­czo dłoń.

Jakub sku­lił się i rzu­cił precz po­grze­bacz, jakby się nim opa­rzył.

– Nadto, nie­bo­żąt­ko, bacz, komu w pa­ra­dę wcho­dzisz – cią­gnął za­kon­nik. – Bo słusz­nie po­wia­da Ekle­zja­styk: „da­le­ko bądź od czło­wie­ka, który ma moc cię zabić". A wiedz, że imć Kło­po­tek mia­nem swym na ma­no­wiec zwo­dzi, bo snad­nie wiel­kich kło­po­tów może swym nie­przy­ja­cio­łom na­py­tać. Szer­mierz to ka­cer­ny. I choć nie rów­nać mu się ze mną, daw­niej naj­pierw­szym rę­baj­łą po­śród ele­arów, to cie­bie łacno by po­chla­stał jako pro­się.

Kło­po­tek żach­nął się.

– Takiś, oj­czul­ku, pe­wien, że byś mi zdzier­żył? A może teraz się po­pró­bu­jem? – Wy­su­nął kęs ostrza z po­chwy.

Za­kon­nik cof­nął się krok i sku­lił, ja­ko­by prze­stra­szo­ny groź­bą. Wraz jed­nak wy­pro­sto­wał się i prze­że­gnał za­ma­szy­ście.

– In no­mi­ne Pa­tris et Filii et Spi­ri­tus Sanc­ti. Kie­dym jesz­cze miast ha­bi­tu kon­tusz nosił, nie­raz wi­dy­wa­łem ka­pła­nów, któ­rzy bez stra­chu pod ogniem naj­sroż­szych kar­ta­czy ostat­nią po­cie­chę do­go­ry­wa­ją­cym nie­śli. Nie­któ­rzy też mo­dli­twą swą od­bi­ja­li wraże kule, tak że sa­me­mu nie­przy­ja­cie­lo­wi szko­dę czy­ni­ły. Atoli żaden nie po­dej­mo­wał oręża. Bo krzyż i ró­ża­niec, nie zimna stal, bro­nią są na­sze­go stanu!

– Spo­kój, spo­kój! – roz­legł się nowy głos.

Do izby wkro­czył męż­czy­zna w zdob­nym kon­tu­szu okry­wa­ją­cym do­rod­ną tuszę.

– Cóż to za spór? – za­py­tał. – Wnet go roz­są­dzę!

– Ko­ściół w mej oso­bie juże roz­strzy­gnął! – za­grzmiał kar­me­li­ta.

– Nie, wie­leb­ny ojcze – za­opo­no­wał no­wo­przy­by­ły. – Tym razem, lubo Roma lo­cu­ta, to causa nie fi­ni­ta. Widzę żeś sam się w spór wmie­szał. A prze­cież nemo est, po­wia­dam, iudex in pro­pria causa, ot co! Ja zaś, jako nie jeno go­spo­darz tego domu, ale i sę­dzia, gło­sa­mi mej braci szlach­ty ob­ra­ny, aż nadto mam ty­tu­łów, by sądy nad wami spra­wo­wać.

– Słu­chaj­cie zatem… – za­czął za­kon­nik.

– Wstrzy­maj­cie wodze, drogi księ­że! – prze­rwał sę­dzia. – Wpraw­dzie prior tem­po­re, po­tior iure, aleć tuszę, iże żad­nej ze stron nie ubli­ży, jeśli przed roz­pra­wą brzu­chy na­peł­ni­my. Pro­szę wszyst­kich do stołu!

– Mnie tyż? – wy­rwa­ło się Ja­ku­bo­wi.

Sę­dzia spoj­rzał nań zdu­mio­ny, jakby do­pie­ro go spo­strzegł.

– Ach, tyś jest ten nowy po­słu­gacz na­sze­go ko­cha­sia, Ar­se­niu­sza? A pro­szę, pro­szę. Ac­ce­sio cedit prin­ci­pa­li, sługa wi­nien więc dzie­lić los swego pana.

Do stołu do­sia­dło się jesz­cze troje ludzi. Po jed­nej stro­nie sa­mot­ny i przy­gnę­bio­ny Ar­se­niusz wbi­jał smęt­ny wzrok w pół­mi­sek. Przy dru­gim końcu sie­dział człek już nie­mło­dy, o wy­chu­dłej, ogo­rza­łej twa­rzy i kę­dzie­rza­wej bro­dzie. Obok niego przy­cup­nę­ło stwo­rze­nie, na widok któ­re­go Jakub omal się nie po­tknął. Była to panna o wło­sach zło­ci­stych, niby len, i eks­tra­or­dy­na­ryj­nie na­dob­nym, lubo cho­ro­bli­wie bla­dym, licu. Odzia­na była w suk­nię z tu­rec­kich mu­suł­ba­sów, wple­cio­na zaś we włosy je­dwab­na wstąż­ka do­da­wa­ła jej jesz­cze uroku. Ku zdu­mie­niu Ja­ku­ba, dziew­czę wpa­try­wa­ło się w mó­wią­ce­go do niej star­ca jak w obraz, tak że nawet nie za­uwa­ży­ła po­zo­sta­łych gości.

Obiad upły­nął bez szcze­gól­nych tra­fun­ków. Jakub po­słu­gi­wał swemu panu, Kło­po­tek zaś oka­zał się rę­ko­daj­nym na re­spek­cie u ogo­rza­łe­go star­ca, imć Pan­te­lej­mo­na. Obaj wkrót­ce po po­sił­ku opu­ści­li izbę.

Sę­dzia oży­wił się nagle i jął po­pa­try­wać to na Ar­se­niu­sza, to na pa­nien­kę, pod­krę­ca­jąc przy tym wąsa.

– A co, có­ruch­na, rzek­nij no, kto ci się wię­cej udał, je­go­mość pan Pan­te­lej­mon czy nasz ko­chaś, Ar­se­niu­szek? – prze­mó­wił wresz­cie.

Dziew­czy­na po­kra­śnia­ła.

– Panie ojcze, po cóż py­ta­cie, skoro zna­cie od­po­wiedź?

– Dobry ju­ry­sta nigdy nie in­da­gu­je, je­że­li z góry nie zna re­spon­su! – od­rzekł sę­dzia, uśmie­cha­jąc się przy tym fi­lu­ter­nie, jakby wiel­ce kon­tent z wła­sne­go dow­ci­pu.

Pa­nien­ka, która mu­sia­ła być ową nie­przy­stęp­ną Au­re­lią, o któ­rej wspo­mi­nał Ja­ku­bo­wi jego pan, po­wsta­ła.

– Panie ojcze, wie­cie, że sza­cun­kiem wiel­kim darzę pana Ar­se­niu­sza. Lecz to je­go­mość pan Pan­te­lej­mon zdo­był me serce i nie­po­dziel­nie nim włada. – To rze­kł­szy, dy­gnę­ła i, sze­lesz­cząc suk­nią, opu­ści­ła izbę.

Ar­se­niusz ukrył twarz w dło­niach.

– Nie fra­suj się tak, ko­cha­siu – za­wo­łał doń sę­dzia we­so­ło. – Wszak genus pe­ri­re non po­test! Znaj­dziesz sobie inszą zacną nie­wia­stę, którą bę­dziesz mógł di­li­ge­re ex toto corde, et in tota anima, ot co!

– Ta­kiej nie znaj­dę ni­g­dzie – wy­szep­tał młody szlach­cic.

Sę­dzia po­krę­cił głową.

– Nadto się widzę, asan, tur­bu­jesz. Chodź, na­pi­jem się pe­ter­cy­men­tu, a wraz ci bia­ło­głow­skie ka­ba­ły ze łba wy­pa­ru­ją. – Wstał. – Ojcze, do­łą­czysz do nas?

Wy­bu­dzo­ny z drzem­ki ka­płan żach­nął się.

– Nie, do kroć­set! Nie mie­szaj mnie, panie sę­dzio, mię­dzy swoje trun­ki. Ileż to razy mam po­wta­rzać! Gdy­śmy z panem Li­sow­skim nad Lo­do­wa­te Morze w czas dy­mi­tro­wych wy­praw do­tar­li, to lubo uszy i nosy od­pa­da­ły, a nawet śle­pia wy­ła­zi­ły nam z oczo­do­łów od mrozu, żaden go­rzał­ki nawet nie po­wą­chał! Al­bo­wiem praw­dzi­wy wo­jen­nik jeno krwią swych wro­gów upi­jać się może! – To mó­wiąc, wy­szedł z izby.

Jakub ostał sam. Nie omiesz­kał sko­rzy­stać z tego, że jego pan, snadź do­tknię­ty złym ape­ty­tem, jeno skub­nął prze­zna­czo­ny mu ka­wa­łek pie­cze­ni. Sługa pod­niósł udziec i jął ogry­zać go, roz­my­śla­jąc.

– Żebyż taki ja­niół ko­cheł ta­kie­go sta­re­go capa – mruk­nął do sie­bie. – Cosik tu mi cuch­nie.

Do­szedł do kon­klu­zyi, iże je­dy­ną drogą wspo­mo­że­nia swego pana jest roz­wi­kła­nie za­gad­ki oso­bli­wej mi­ło­ści. Ru­szył więc śla­dem Pan­te­lej­mo­na i Kło­pot­ka.

Ko­ry­tarz do­pro­wa­dził go do lekko uchy­lo­nych drzwi, za któ­ry­mi krył się pew­ni­kiem jeden z go­ścin­nych al­kie­rzy. Po­sły­szaw­szy głosy, Jakub przy­sta­nął i jął pil­nie słu­chać, prze­żu­wa­jąc przy tym zimną już wo­ło­wi­nę.

– Ot i jest – mówił Pan­te­lej­mon. – Róża, hm, hm. Wie­leć mnie już kosz­tu­je ta im­pre­za, ale dopnę swego!

– Złotą wędą ryby łowić – mruk­nął Kło­po­tek.

– Bred­nie! Dla ta­kiej buźki warto i dwa­kroć tyle za­pła­cić.

– Juści. Masz­li się wie­sić, na słusz­nym wieś drze­wie.

– Nie po­zwa­laj sobie! – skar­cił sługę szlach­cic. – Za­nieś to mej bog­dan­ce. Uprzed­ni po­da­rek nie stra­cił uroku, aleć trza spra­wy przy­na­glić. Z tym kwia­tem… – Za­chi­cho­tał. – Dość rzec, że po­mi­niem zrę­ko­wi­ny.

– Czy jeno aby temu uro­ko­wi i oj­czu­lek się podda?

– Na oj­czul­ka nie trze­ba za­klęć, star­czy brzęk du­ka­tów, aby go ocza­ro­wać. Jako zresz­tą i cie­bie, Kło­pot­ku. No, idź już.

Jakub wy­co­fał się ra­kiem, po czym po­pę­dził do izby swego pana, pręd­ko, ja­ko­by go ści­ga­ła cze­re­da bie­sów. Szczę­ściem szlach­cic wró­cił już i leżał na łóżku, snadź nie­zbyt kon­tent z sę­dziow­skie­go pe­ter­cy­men­tu.

– Je­go­mość, je­go­mość! – za­wo­łał sługa, wpadł­szy do izby, jak gra­nat wpada do okopu. – Dajta ta­la­ra al­bo­li dwa!

– A na cóż ci one?

– Na kwia­ty!

– Dla kogo?

Jakub pod­sko­czył znie­cier­pli­wio­ny.

– Dla pa­nien­ki, a kogo in­sze­go?

– Dla Boga, a po co? I skąd tu do­sta­niesz bu­kiet? – Mimo pytań, Ar­se­niusz się­gnął do sa­kiew­ki.

– Nie py­taj­ta, panie. Czasu ni ma. Jeśli chce­ta jej ręki, nie zwle­kaj­ta.

– Osza­la­łeś, a i jam się chyba sza­le­ju opił. Ale też tylko sza­leń­stwo mi osta­ło. Masz. – Rzu­cił słu­dze mo­ne­ty.

– Dzię­ku­je­wa je­go­mo­ści!

Jakub zgiął się po­kracz­nie, po czym wy­biegł z izby.

 

*

 

Nie­wie­ścia cze­ladź nie chcia­ła pu­ścić go do pa­nien­ki, lecz zdo­łał nie­omal­że siłą prze­bić się przez ten za­stęp cer­be­rów. Za­stał Au­re­lię w głę­bo­kim za­my­śle­niu, wpa­trzo­ną w trzy­ma­ny przez nią kwiat róży.

Skło­nił się.

– Ja­śnie wiel­moż­na pa­nien­ko, je­go­mość pan Ar­se­niusz prze­se­ła ukło­ny.

Dziew­czy­na nie drgnę­ła. Jakub dwa­kroć mu­siał po­wtó­rzyć swój wywód. Wresz­cie zwró­ci­ła ku niemu za­sko­czo­ne oczy, jakby wy­bu­dził ją z mi­łe­go snu.

– Pan mój prze­se­ła te kwia­ty. Aleć czego w niech brak. – Zbli­żył się i bez ce­re­mo­nii wyjął różę z dłoni panny.

Za­mie­rzał do­łą­czyć ją do bu­kie­tu. Ledwo jed­nak do­tknął kwia­tu, ten uwiądł w oczach. Jakub sap­nął ze zdu­mie­nia.

Pa­nien­ka otrzą­snę­ła się, ja­ko­by teraz do­pie­ro się w pełni roz­bu­dzi­ła. Jej oczy na­bra­ły żywej barwy.

– Ojej, ile kwia­tów! – za­wo­ła­ła.

Ode­tchnę­ła.

– Ach, jak one nie­biań­sko pach­ną! – Uśmiech­nę­ła się do Ja­ku­ba. – Po­wiedz swemu panu, iżem wiel­ce wdzięcz­na za jego po­da­rek. Po­wiedz mu… – Za­wa­ha­ła się. – Po­wiedz, że lubo nie jest w mej mocy oddać mu me serce, będę mu za­wsze wier­ną przy­ja­ciół­ką.

Jakub skło­nił się po­now­nie i po­wró­cił na ko­ry­tarz.

Szedł, mam­ro­cząc do sie­bie.

– Ki czort? Żeby jedną, nędz­ną różę nad taki bu­kiet przed­ło­że­ła. Taki bu­kiet!

Idąc tak, wpadł nagle na Kło­pot­ka.

Obaj wy­wró­ci­li się. Rę­ko­daj­ny za­klął siar­czy­ście. Jakub, lubo bo­le­śnie obity, pod­niósł się pierw­szy. Spo­strzegł, że Kło­po­tek upu­ścił nie­zmier­nie grubą, opraw­ną w skórę księ­gę. Ta otwo­rzy­ła się. Jakub nie po­siadł wpraw­dzie sztu­ki czy­ta­nia, aleć nie miał wąt­pli­wo­ści, iż tak oso­bli­wych zna­ków nie wi­dział nigdy wcze­śniej. Po­rwa­ny cie­ka­wo­ścią pod­szedł do księ­gi. Po chwi­li wszak­że zre­flek­to­wał się, za­mknął ją i pod­niósł, aby oddać Kło­pot­ko­wi.

Le­d­wie atoli uchwy­cił wo­lu­min, ten za­drżał w jego dło­niach. Jakub od­wró­cił się, aby czym prę­dzej po­zbyć się nie­sfor­nej księ­gi, lecz nie zdą­żył. Księ­ga nagle wy­bu­chła z hu­kiem, niby roz­sa­dzo­na ar­ma­ta, prze­mie­nia­jąc się w chmu­rę dymu. Obaj słu­dzy znów upa­dli, za­no­sząc się kasz­lem od ku­rza­wy.

– Do ka­du­ka! – wrza­snął Kło­po­tek. – Coś ty uczy­nił, po­kra­ko!

Jakub padł na ko­la­na i roz­be­czał się.

– Ja ni wim – za­chli­pał. – Ja chcieł­wa ino ją wam oddać.

Kło­po­tek wes­tchnął.

– Bog­daj cię za­bi­to – wark­nął. – Żebyś nie był tak głupi, słusz­nie by­ło­by dać cię katu, byś po śmier­ci sroki pasł.

Ro­zej­rzał się po ko­ry­ta­rzu.

– Ani słowa o tym, co tu za­szło! – na­ka­zał, zwra­ca­jąc się znów do Ja­ku­ba. – Zro­zu­mia­no?

– Zro… zro­zu­mia­no – od­parł gar­bus, wciąż za­no­sząc się pła­czem.

Kło­po­tek jął cho­dzić w tę i z po­wro­tem, ważąc racje, tra­pio­ny snadź nie­po­ko­jem.

– Źle wy­szło przez tego głup­ca, aleć spra­wa jesz­cze nie stra­co­na – wy­mru­czał do sie­bie, nie zwa­ża­jąc wię­cej na Ja­ku­ba. – Cóż, nie po­wio­dą kary woły nie do pary, a zły koń i z góry nie po­cią­gnie. Dosyć za­klęć. Czas po­dzia­łać po mo­je­mu. – Klep­nął się po ra­pie­rze i ru­szył do po­ko­jów Au­re­lii.

Sły­sząc te słowa, Jakub aż za­drżał. Prze­stał chli­pać i ci­chut­ko po­czoł­gał się za Kło­pot­kiem. Ten wszedł do izby, jak do sie­bie, po­zdra­wia­jąc pa­nien­kę jeno zdaw­ko­wym ukło­nem.

– Mo­ścia panno – prze­mó­wił roz­ka­zu­ją­cym tonem. – Mój pan prosi do sie­bie.

Au­re­lia zmarsz­czy­ła brwi, jakby z tru­dem pró­bo­wa­ła ze­brać myśli.

– Za­wszem rada twemu panu, aleć jeśli pra­gnie mej kom­pa­nii, wo­la­ła­bym, aby to on mnie od­wie­dził.

Wi­docz­nie zdu­mio­ny tym re­spon­sem Kło­po­tek przyj­rzał się jej ba­daw­czo, pew­ni­kiem szu­ka­jąc wzro­kiem czar­no­księ­skie­go kwia­tu. Nie od­na­la­zł­szy go, skrzy­wił się. Wraz jed­nak od­zy­skał kon­te­nans.

– Pa­nien­ka wy­ba­czy, ale pan mój sła­bu­je. Obiad mu, zdawa się, za­szko­dził. Widok pa­nien­ki wiel­ce by go po­cie­szył. – Mó­wiąc to, zbli­żył się do Au­re­lii i de­li­kat­nie, acz sta­now­czo, uchwy­cił ją za ra­mio­na i pod­niósł z sie­dze­nia.

– Do­brze, pójdę – rze­kła panna, ule­ga­jąc nagle ży­cze­niu rę­ko­daj­ne­go.

Jakub uczuł, że stoi oto przed ostat­nią oka­zy­ją. Wy­bran­ka jego pana zmie­rza­ła ślepo, jakby ma­sło­kiem odu­rzo­na, ku gra­ni­cy, zza któ­rej nie było po­wro­tu. Ni­czym wódz, który wi­dząc chwia­nie się szy­ków swych wojsk, roz­wa­ża, w który punkt po­pro­wa­dzić szar­żę ostat­nich od­wo­dów, Jakub jął my­śleć, jakim for­te­lem po­wstrzy­mać Kło­pot­ka.

Je­dy­ną szan­sę wi­dział w roz­wia­niu uroku, w któ­re­go jarz­mie tkwi­ła Au­re­lia. By tego do­piąć, mu­siał pod­ciąć ko­rze­nie czaru. Przyj­rzał się pan­nie. Owym ko­rze­niem mu­siał być ów po­da­ru­nek, o któ­rym wspo­mniał Pan­te­lej­mon. Cóż to mogło być? Wzrok Ja­ku­ba padł na je­dwab­ną wstąż­kę, wple­cio­ną we włosy dziew­czę­cia. Tak, na tym śle­pym strza­le mu­siał za­wi­snąć, jak goły na ostat­nim zyzie.

Wsko­czył do izby i padł przed nie­wia­stą na ko­la­na.

– O, pa­nien­ko! – za­wo­łał. – Je­go­mość mój pan w pil­nej spra­wie musi opu­ścieć dwór. Chcieł wszak pro­sieć pa­nien­kę o po­da­rek na pa­miąt­kę. Tę wstąż­kę, aby przy­po­mi­ne­ła mu o wa­szej przy­jaź­ni.

Au­re­lia otwo­rzy­ła usta, lecz nie prze­mó­wi­ła, jakby nie­pew­na, co się wokół niej dzie­je. Kło­po­tek zmarsz­czył brwi. Nim jed­nak któ­re­kol­wiek z nich zdo­ła­ło co­kol­wiek uczy­nić, Jakub po­de­rwał się i sam uca­pił wstąż­kę. Łacno wy­plą­ta­ła się ona z wło­sów nie­wia­sty. Ledwo atoli gar­bus uniósł ją try­um­fal­nie, je­dwab zajął się ogniem. Jakub wy­pu­ścił ka­wa­łek ma­te­ria­łu z krzy­kiem. Po chwi­li nie było już śladu po ozdo­bie. Wstąż­ka spło­nę­ła niby sucha trza­ska.

W tym mo­men­cie pa­nien­ka od­mie­ni­ła się, ja­ko­by za do­tknię­ciem czar­no­księ­skiej różdż­ki. Jej po­licz­ki za­ru­mie­ni­ły się, płeć na­bra­ła ko­lo­ru, a oczy ży­wo­ści.

– Ejże, chło­pie, gdzież ty mnie cią­gniesz? – za­wo­ła­ła, pró­bu­jąc wy­swo­bo­dzić się z uści­sku Kło­pot­ka.

Sługa spo­chmur­niał, pa­trząc na Ja­ku­ba.

– Od razu wi­nie­nem po­znać, żeć taki gar­bus musi być czar­tow­skim po­słań­cem. Tfu! – Zwró­cił się do Au­re­lii – Aleć choć­by tu cała cho­rą­giew sza­ta­nów sta­nę­ła, nie umkniesz Kło­pot­ko­wi, moja panno. Wżdy być kozie na wozie, cho­ćli się jej od­wle­cze!

Po­cią­gnął ją ku sobie. Wtedy jed­nak, niby kula z ar­ma­ty wy­strze­lo­na, ude­rzył weń Jakub. Kło­po­tek, zu­peł­nie się tego nie spo­dzie­wa­ją­cy, stra­cił rów­no­wa­gę. Au­re­lia zdo­ła­ła się wy­rwać.

– Pręd­ko, pa­nien­ko! – Gar­bus uchwy­cił jej rękę i po­cią­gnął za sobą.

Mimo ka­lec­twa, Jakub biegł wcale pręd­ko. Zdo­ła­li też wy­sfo­ro­wać się nieco przed go­nią­ce­go. Gdy wpa­dli do głów­nej izby, na­po­tka­li kar­me­li­tę, grze­ją­ce­go się przy ogniu.

– Oćcze, po­móż­ta! – za­wo­łał Jakub. – Kło­po­tek!

Mnich w lot pojął sy­tu­ację i, nie za­da­jąc zbęd­nych pytań, roz­warł po­dwo­je po­tęż­nej szafy, sto­ją­cej podle ścia­ny.

– Tu się ukryj­cie – rzekł, wci­ska­jąc do niej oboje ucie­ki­nie­rów. – Ja za­trzy­mam tego ka­ce­rza!

Jakub sku­lił się we wnę­trzu ar­ma­rium. Szczę­ściem, znaj­do­wał się aku­rat przed szpa­rą, przez którą mógł ob­ser­wo­wać prze­bieg zda­rzeń. Izbę ogar­niał już wie­czor­ny pół­mrok, roz­świe­tla­ny jeno przez do­ga­sa­ją­cy ogień ko­min­ka. Za okna­mi wzma­gał się wi­cher, zwia­stun nad­cią­ga­ją­cej burzy.

Za­le­d­wie Jakub z panną znik­nę­li w trze­wiach szafy, do izby wpadł Kło­po­tek. Są­dząc, że jego zwie­rzy­na po­mknę­ła dalej, pu­ścił się za nią, lecz szlak prze­cię­ła mu po­tęż­na po­stać za­kon­ni­ka.

– Z drogi, kle­cho! – krzyk­nął my­śli­wy.

– To ty ustąp ze swej drogi, pa­choł­ku dia­bel­ski! – za­grzmiał ka­płan. – Idź stąd precz, raj­fu­rze, i po­ku­tuj za grze­chy, bo ina­czej nie­chyb­nie cię za­wio­dą do pie­kła.

– Nie praw mi tu kazań, księ­żu­lu, i mów, dokąd po­bie­gła ta para go­łą­becz­ków, albo mój ra­pier po­sma­ku­je twego świą­to­bli­we­go sadła!

– Gro­zisz mi? Ha! – Kar­me­li­ta wziął się pod boki. – Nie ta­ki­chem plu­dra­ków pod Białą Górą kra­jał set­ka­mi na pla­ster­ki! Nie bra­kło tam maj­strów spraw­nie ma­cha­ją­cych roż­na­mi, a jam ich wszyst­kich na bigos posie…

– Jakaż szko­da, że teraz brak ci broni. – Kło­po­tek za­śmiał się. – Bo ró­żań­cem nie­wie­le zwo­ju­jesz prze­ciw temu. – Dobył ra­pie­ra.

Za­kon­nik sku­lił się, jakby prze­stra­szo­ny groź­bą praw­dzi­we­go po­je­dyn­ku. Cof­nął się pod ko­mi­nek.

– Rej­te­ru­jesz? Od razum wie­dział, żeś mocny tylko w gębie, oj­czul­ku. – Kło­po­tek pod­cho­dził doń z wolna. – Nie każ­den kąsa, kto wą­sa­mi trzą­sa.

Zadał cios. Wy­smu­kłe ostrze po­mknę­ło ku pier­si ka­pła­na ni­czym pio­run. Lecz gdy prze­ra­żo­ny Jakub za­mknął oczy, nie chcąc wi­dzieć kosz­mar­ne­go fi­na­łu, nie­spo­dzie­wa­nie roz­legł się szczęk me­ta­lu ude­rza­ją­ce­go o metal. Po­tęż­na siła ode­pchnę­ła Kło­pot­ka, tak że ten za­to­czył się, ni­czym pi­ja­ny war­tow­nik. Mnich zaś wy­prę­żył się jak stru­na, uno­sząc w dłoni po­grze­bacz.

– Tym chcesz mnie po­ko­nać? – Kło­po­tek za­re­cho­tał.

– Głup­cze! – Blask bły­ska­wi­cy oświe­tlił na chwi­lę po­ora­ne bli­zna­mi, wy­krzy­wio­ne w okrut­nym gry­ma­sie ob­li­cze ka­pła­na. – Nie oręż zwy­cię­ża, jeno dłoń szer­mie­rza. A przy­się­gam ci, że tej broni sam Mi­chał Ar­cha­nioł mógł­by mi po­zaz­dro­ścić.

Roz­legł się grzmot.

Obaj fech­mi­strze star­li się w strasz­li­wym po­je­dyn­ku. Kło­po­tek ten­to­wał ugo­dzić wroga, prze­śli­zgu­jąc się ostrzem mię­dzy jego pa­ra­da­mi, ni­czym ła­si­ca peł­zną­ca po ścia­nie kur­ni­ka, by wgryźć się w szyję ofia­ry. Kar­me­li­ta od­pie­rał te ataki, jed­no­cze­śnie za­da­jąc po­tęż­ne ciosy od góry, jak kowal, ude­rza­ją­cy mło­tem o ko­wa­dło.

 Obaj krą­ży­li wokół sie­bie, raz zbli­ża­jąc się, raz znów od­da­la­jąc, niby w jakim sza­lo­nym tańcu. Rę­ko­daj­ny, dłuż­szą wła­da­jąc bro­nią, wy­pro­wa­dzał raz po raz pchnię­cia, to z wy­kro­ku, to z wy­pa­du, sta­ra­jąc się swym ostrzem zło­żyć na ciele wroga śmier­tel­ny po­ca­łu­nek. Lecz za­kon­nik, lubo po­tęż­nej po­stu­ry, oka­zy­wał się zwin­ny ni­czym lisz­ka. Uni­ka­mi omi­jał ja­do­wi­te szty­chy, sam zaś od­po­wia­dał to krót­ki­mi cię­cia­mi z nad­garst­ka, które raz po raz do­się­ga­ły plu­dra­ka, obi­ja­jąc go, to ude­rze­nia­mi na odlew, które Kło­po­tek z tru­dem zbi­jał na bok. Pa­ro­kroć nawet, jakby drwiąc z prze­ciw­ni­ka, mnich od­sła­niał się cał­ko­wi­cie, krę­cąc nad głową po­tęż­ne­go młyń­ca. I choć Kło­po­tek nie za­nie­dby­wał prób wy­zy­ska­nia oka­zji, za­wszeć chy­biał, a wraz sam mu­siał się bro­nić przed cię­cia­mi pa­da­ją­cy­mi nań, jak grom z ja­sne­go nieba.

Jakub uczuł zimny pot na skó­rze. Był wdzięcz­ny Nie­bio­som, że nie do­zwo­li­ły mu lek­ko­myśl­nie sta­nąć do boju z Kło­pot­kiem. Jed­no­cze­śnie jed­nak, wi­dząc ha­zar­dow­ną na­tu­rę kar­me­li­ty, mo­dlił się, aby nie zo­stał zaraz do po­je­dyn­ku na nowo zmu­szo­ny.

For­tu­na snadź nad nim czu­wa­ła. Po kilku zdro­waś­kach szer­mie­rze zwar­li się, wy­mie­nia­jąc serię cio­sów i re­plik. Roz­legł się krzyk, a chwi­lę póź­niej brzęk stali. Kło­po­tek z sza­leń­stwem w oczach spoj­rzał na puste dło­nie. Na­stęp­nie za­klął, ci­snął wście­kłym spoj­rze­niem w prze­ciw­ni­ka i, jakby tra­cąc rozum, rzu­cił się na niego. Zaraz jed­nak sku­lił się i prze­śli­zgnął pod po­grze­ba­czem, tak jak chy­bio­na kula omija swój cel, po czym po­biegł w kie­run­ku sieni.

– Stój, po­ga­ni­nie! – Za­kon­nik od­wró­cił się. – Nie umy­kaj, a po­ku­tuj! Po­ku­tuj albo zgiń! – Po­mknął za nim.

Jakub i Au­re­lia z ulgą wy­gra­mo­li­li się z szafy.

– Dzię­kuj­wa Bogu, pa­nien­ko – wes­tchnął gar­bus. – Nic wam nie jest?

Nim do­koń­czył py­ta­nie, po­sły­sze­li kroki. Po chwi­li do izby wszedł Pan­te­lej­mon. W jego oczach błysz­cza­ło sza­leń­stwo.

– Moja Au­re­lio! Cze­muż ka­żesz mi tyle cze­kać na sie­bie?

Rzu­cił się na nią, niby wy­głod­nia­ły wilk na ja­gnię.

 

*

 

Au­re­lia uczu­ła, że traci przy­tom­ność. Pró­bo­wa­ła się wy­rwać na­past­ni­ko­wi, ugryźć go nawet, ten jed­nak nie wy­pusz­czał jej z że­la­zne­go uchwy­tu. Bied­ny gar­bu­sek sta­rał się przyjść jej w su­kurs, lecz Pan­te­lej­mon ode­pchnął go bru­tal­nie. Zda­wa­ło się, że szlach­ci­ca ogar­nę­ła ja­ko­waś dzika, zwie­rzę­ca siła. Obalił pannę na posadzkę i począł rozgarniać fałdy jej sukni.

– Dłu­gom na to cze­kał – szep­nął, skła­da­jąc usta do po­ca­łun­ku.

 Au­re­lia szarp­nę­ła się po raz ostat­ni. Ogar­nę­ła ją roz­pacz. Nikt już nie przyj­dzie na pomoc, nikt nie sal­wu­je jej od tego pie­kiel­ni­ka. Od­wró­ci­ła twarz i za­mknę­ła oczy…

– Puść ją! – roz­legł się nagle strasz­li­wy głos.

Coś po­de­rwa­ło Pan­te­lej­mo­na, tak że mu­siał pu­ścić nie­wia­stę. Au­re­lia za­mru­ga­ła. Zdało jej się, że widzi człe­ka w masce Ja­ku­ba, lecz pro­ste­go i wy­so­kie­go, ni­czym wy­bo­ro­wy, kró­lew­ski dra­bant. Trzy­mał Pan­te­lej­mo­na za koł­nierz niby nie­sfor­ne kocię.

Po­stra­da­łam rozum, po­my­śla­ła.

 

*

 

– Pa­nien­ko, zbudź­ta się, juże po wszyst­kiem.

Otwo­rzy­ła oczy. Uj­rza­ła nad sobą drew­nia­ną maskę i dwoje błę­kit­nych, zmar­twio­nych oczu. Pod­nio­sła się nieco. Po­chy­lał się nad nią Jakub – niski, po­kracz­ny gar­bus.

– Co? – wy­ją­ka­ła. – Gdzie… – Głos uwiązł jej w gar­dle.

– Tam leży – Jakub mach­nię­ciem dłoni wska­zał kąt izby. – Jużwa nie bę­dzie szko­dzieł. Ni­ko­mu.

Do oczu Au­re­lii na­pły­nę­ły łzy.

– Dzię­ku­ję ci! – Przy­ło­ży­ła dłoń do po­licz­ka Ja­ku­ba. Po­czu­ła nagle, że chce, nie, musi, uj­rzeć, co kryje się pod czar­ną, nie­ludz­ką masz­ka­rą, pod którą ów bie­dak bez ustan­ku skry­wał ob­li­cze. – Pro­szę… zdej­mij maskę.

Sługa od­sko­czył, jak opa­rzo­ny.

– Nie, pa­nien­ko, nie mo­że­ta!

 Ten opór pod­sy­cił jed­nak jeno cie­ka­wość Au­re­lii.

– Pro­szę! Chcę uj­rzeć mego sal­wa­to­ra!

– Nie! Ja…

 Prze­ra­że­nie nie­szczę­śni­ka spra­wi­ło, że jesz­cze wię­cej miała ocho­tę pła­kać z li­to­ści nad nim. Zali na­praw­dę tak się oba­wiał, że wzgar­dzi ona czło­wie­kiem, któ­ren sal­wo­wał ją od zguby, jeno przez cie­le­sne de­fek­ty?

– Choć­byś nie wiem jak był szpet­nym, chcę cię uj­rzeć. – Ze­bra­ła reszt­kę sił, by do­ści­gnąć gar­bu­sa i ze­rwać mu maskę.

– Ach! – krzyk­nę­ła, pa­da­jąc znów na po­sadz­kę.

Świa­tło ośle­pi­ło ją. Od ob­li­cza Ja­ku­ba bił taki blask, że z tru­dem mogła nań pa­trzeć. Garb znik­nął. Stał nad nią pro­sty, po­staw­ny mąż w lśnią­cej ła­bę­dzią bielą tu­ni­ce, o twa­rzy cu­dow­nej urody mło­dzień­ca, oto­czo­nej au­re­olą zło­ci­stych jak pro­mie­nie słoń­ca loków.

– Ach! – po­wtó­rzy­ła dziew­czy­na, onie­mia­ła przez nie­ziem­skie pięk­no sto­ją­cej przed nią po­sta­ci.

Isto­ta, jesz­cze nie­daw­no zwąca sie­bie Ja­ku­bem, zbli­ży­ła się do sto­ją­ce­go nad ko­min­kiem eks­cy­ta­rza.

– Nie­ste­ty, nie zdo­łam do­trzy­mać kon­trak­tu memu chle­bo­daw­cy – rzekł. – Atoli bę­dzie to za­ra­zem moja ostat­nia dlań przy­słu­ga. Gdy­by­ście, moja pani, za­cho­wa­li ob­li­cze me w pa­mię­ci, z tru­dem jeno mo­gli­by­ście zno­sić widok zwy­kłych śmier­tel­ni­ków. – Uśmiech­nął się. – Dzię­ku­ję wam, pa­nien­ko, że­ście li­to­wa­li się nad bied­nym że­bra­kiem i nie ską­pi­li mu uśmie­chu. Po­mnij­cie, aby nigdy nie gar­dzić ubo­gim ni ka­le­kim.

 Lubo Au­re­lia nie ro­zu­mia­ła jego słów ni ge­stów, czuła, że chce od niej umknąć. Opu­ścić ją… na za­wsze. Wy­cią­gnę­ła rękę, aby chwy­cić choć skra­wek jego szaty.

– Że­gnaj, pięk­na pani – rzekł Jakub, po czym za­krę­cił wska­zów­ka­mi ze­ga­ra.

 

***

 

Ślubu pań­stwu mło­dym udzie­lił nie­ustra­szo­ny kar­me­li­ta. Nie omiesz­kał przy tym wspo­mnieć na ka­za­niu, aby wspól­nie jak naj­wię­cej żoł­nie­rzów zro­dzi­li i wy­cho­wa­li dla Rze­czy­po­spo­li­tej. Na gody za­je­cha­no do dworu ojca Au­re­lii. Pan sę­dzia ra­do­sny był, ja­ko­by go kto na tu­rec­kie­go dzia­ne­ta po­sa­dził. Nie szczę­dził też wszyst­kim peror, w które dwa­kroć wię­cej niźli zwy­kle uczo­nych ła­ciń­skich sen­ten­cyj wty­kał.

Jed­no­cze­śnie atoli nie uchy­lał się od obo­wiąz­ków go­spo­da­rza. Wie­dząc, iże pięć­dzie­się­ciu gości spro­szo­nych jest na we­se­le, jął ich pie­czo­ło­wi­cie przed roz­po­czę­ciem po­sił­ku zli­czać. Zda­rzy­ło się też, że przy­siadł do stołu ni­ko­mu nie­zna­ny dziad, któ­ren przy­szedł z go­ściń­ca. Był to że­brak gar­ba­ty, a nadto no­szą­cy drew­nia­ną maskę, pew­ni­kiem dla ukry­cia nad­zwy­czaj­nej szpe­to­ty ob­li­cza. Gdy sę­dzia do­tarł do niego, bez ce­re­mo­nii za­wo­łał:

– Precz do domu jeść, ko­cha­siu, ot co!

Dziad nie­zmie­sza­ny od­parł:

– Źleś­ta li­czy­li, wiel­moż­ny sę­dzio. Po­licz­ta jesz­cze ino raz, a ode mnie po­czni­ta, to i ja się zmiesz­czę.

Bie­siad­ni­cy wy­buch­nę­li śmie­chem. Sę­dzia po­czer­wie­niał.

– Po­zwól­cie mu ostać, oj­czul­ku – za­wo­ła­ła Au­re­lia. – Miłym bę­dzie nam go­ściem.

Ar­se­niusz go­rą­co po­parł żonę.

Sę­dzia wes­tchnął.

– Al­te­rum non la­ede­re… – mruk­nął i od­szedł.

Dziad uniósł na­peł­nio­ny kie­lich.

– Nie­chwa Bóg bło­go­sła­wi, pa­nien­ko!